Ik moest even in mijn arm knijpen toen ik bijna drie jaar geleden bij het Nationaal Archief en dus ook bij de Nederlandse Rijksoverheid aan de slag ging. Innovatieve organisatiecultuur, voldoende budgetten, geen partijpolitieke bemoeienis. Kon dat waar zijn?

Was dat niet de droom van elke weldenkende Belgische ambtenaar? En indirect ook van elke Belgische burger? Maar bij nader inzien - lees: na jaren meedraaien in het Haagse circuit - hangen ook hier risico’s aan vast. Die soms pijnlijk duidelijk worden. Nederland heeft de voorbije decennia alles volgens het boekje gedaan.

Efficiëntie is de mantra. Digitaal het nieuwe normaal. Hyperspecialisatie de norm, zowel voor organisaties, organisatieonderdelen als voor individuele medewerkers. Onderlinge samenwerking gebeurt via ketens, onderlinge afstemming via talloze overleggen.

Beleid wordt uitgewerkt door neutrale ambtenaren, die enkel via hun minister communiceren met het parlement. Maar die combinatie van goedbedoelde maatregelen pakt soms helemaal verkeerd uit. En leidt tot toestanden waarbij de burger vermorzeld wordt door een doelgerichte, datagestuurde, complexe en onbereikbare overheid.

Een geruchtmakend voorbeeld is de Belastingdienst, waarbij ouders op basis van bedenkelijke criteria en strikte regels onterecht of onredelijk zwaar bestraft werden voor fraude met kinderopvangtoeslag. En hun levens verwoest zagen. Ook de informatiehuishouding deelt in de klappen.

Cruciale verslagen en besluiten zijn onvindbaar of duiken pas jaren later op. De slachtoffers ontvingen een kopie van hun dossier, maar met quasi volledig zwart gelakte stukken. Dossiers zijn door de toepassing van de verkeerde selectielijsten te snel versnipperd.

Geen wonder dat het parlement ingrijpt en eist dat niets meer vernietigd wordt (of alles dan blijvend bewaard moet worden, is nog een andere vraag). Ik ben er persoonlijk van overtuigd dat er geen sprake was van kwade wil. Maar de antwoorden op de parlementaire vragen zijn te genuanceerd en te voorgekauwd.

Het wantrouwen te groot. En de sociale media de uitlaatklep. Particratie is een nachtmerrie. Maar technocratie ook. De uitdaging voor de volgende jaren en decennia is dus een overheid die niet alleen goed functioneert, maar ook verantwoording kan blijven afleggen. Aan en voor de burger.