Vanaf november 2021 starten de Antwerpse bibliotheken met een nieuw reglement en een nieuwe missie. De lancering van dit nieuwe BIB-plan vond plaats op 9 oktober 2020 in bibliotheek Permeke in Antwerpen. De voorstelling werd zowel digitaal als ter plaatse georganiseerd en ingeleid door Michaël Vandebril.

Urgentie van het BIB-plan

Schepen van cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA) opende het programma. Ze benadrukte het belang van Antwerpen als lees- en boekenstad: “We willen lezen aanmoedigen, in het bijzonder bij kinderen.” Bibliotheken bieden kansen aan iedereen en laat dat voor schepen Daoud nu net zo belangrijk zijn.

Taal verbindt ons allemaal en diversiteit is zowel een uitdaging als een troef. Daoud ziet het Nederlands als sleutel tot integratie. Het bibliotheekplan wil inspelen op de grote maatschappelijke en stedelijke uitdagingen, een urgentie die volgens haar niet genegeerd mag worden.

Het leesplezier en de geletterdheid in Vlaanderen gaan sterk achteruit, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Volgens het PISA 2018-onderzoek valt Vlaanderen buiten de top tien op het vlak van leesvaardigheid bij vijftienjarigen. Zo’n 47 procent van het vierde leerjaar haalt de termen voor begrijpend lezen niet.

Ook het leesplezier daalt in Vlaanderen. Onze toekomst ligt bij de jeugd, we moeten hierin investeren en het BIB-plan is een belangrijke stap in dat proces. Er zijn verschillende onderzoeken voorafgegaan aan het nieuwe BIB-plan. Uit die onderzoeken bleek dat dé lezer of dé bibliotheekbezoeker niet bestaat.

Wel zijn er drie grote drempels die weggewerkt moeten worden. Mensen voelen zich niet welkom in de bibliotheek, de openingsuren passen niet en de boetes houden bezoekers tegen om te lenen. Het is dus belangrijk om af te stemmen op wat de Antwerpenaar wil.

De Stad Antwerpen vindt het drempelverlagende aspect heel belangrijk en daarom investeren ze een totaalbedrag van ongeveer 24,5 miljoen euro om het BIB-plan en de bijkomende projecten te ondersteunen.

Eenvoud troef

Mieke Van Geel, coördinator van de Antwerpse openbare bibliotheken, verduidelijkte het nieuwe beleidsplan met als rode draad het centraal stellen van de klant.

De ontlening en de geletterdheid dalen, maar het gebruik van de gebouwen stijgt. Zo blijkt dat meer dan achtduizend mensen per dag het bibliotheekgebouw bezoeken. Hoe wordt hierop ingespeeld?

Met behulp van partners werden er talloze vragenlijsten en diepte-interviews gedaan, voornamelijk bij niet-leden die de bibliotheek bezoeken.

Uit het onderzoek blijkt dat er negen verschillende klantprofielen bestaan, maar dat het oude beleidsplan opgesteld is voor slechts twee van die klantprofielen, namelijk voor de traditionele veellezer en de jonge leergierige boekenwurm. De andere klantprofielen vallen uit de boot.

De conclusie luidt dan ook dat het beleid aangepast moet worden aan de nieuwe realiteit. Op die manier zullen ook de drie grootste drempels weggewerkt worden. De openingsuren zullen aangepast worden aan de wensen van het publiek en de collectie zal beter verspreid worden over de stad.

Het streefdoel is om 24/7 toegankelijke gebouwen te voorzien. Daarnaast moet ook het gebruik veranderen: het BIB-plan wil de boetes afschaffen en het gebruik van de bibliotheek vereenvoudigen. Lenen wordt beloond, niet bestraft. De nieuwe handleiding zal op een bladwijzer passen.

Een open, inspirerende leeromgeving en een aanpak op maat, dat wordt de nieuwe missie. De programma’s en de collectie worden een bron en middel, maar zijn niet het doel op zich.

Concreet betekent dat een transitie van een instelling naar een netwerkorganisatie. Hoe het BIB-plan er precies uitziet, lees je op antwerpen.bibliotheek.be/nieuws.

Doorgaande leeslijn

De volgende spreker was Simon Bequoye, expert onderzoek, impact en beleid bij Iedereen Leest. Hij verduidelijkte op welke sleutelmomenten in de ontwikkeling van de mens een bibliotheek cruciaal is om impact te creëren op leesplezier. Bibliotheken zijn de spil in het lokaal leesbevorderingsnetwerk.

Bij alle sleutelmomenten in de leeslijn speelt de bibliotheek een belangrijke rol. Al vanaf de prille start tot achttien jaar kunnen bibliotheken de leescultuur van de jeugd bevorderen. Doorheen de verschillende fases zijn er dus veel aanknooppunten waarop ingespeeld kan worden.

Het nieuwe onthalen

Ruth Soenen, antropologe, verduidelijkte hoe het onthaal en het onthalen aangepast kan worden aan hoe mensen zich bewegen in een bibliotheek. Welke ontmoeting met klanten kunnen we creëren door het onthalen anders te organiseren?

Mens en ruimte kun je niet los denken van elkaar, in de zin dat een ruimte een bepaald gedrag kan stimuleren of belemmeren.

Het kwam erop neer dat een ideale gastheer/-vrouw bemiddelt tussen drie manieren van je thuis te voelen: thuis in de privéruimte, het dorpsgevoel en het thuis zijn tussen onbekenden of apart together. Een bibliotheekruimte moet die bemiddeling en balans behouden. 

Service design

Andries Reymer van de Antwerp Management School hielp mee om de klantbehoeften te achterhalen, vast te stellen, te verbeteren en te innoveren. Vanuit design thinking ging men het probleem begrijpen en onderzoeken om pas in de laatste fase een oplossing te zoeken.

Om te achterhalen wat de bibliotheek in de toekomst moet betekenen voor de bezoeker, was het belangrijk om in gesprek te gaan en steeds dieper te graven naar de dromen van de bezoeker.

Van daaruit werden de klanten gesegmenteerd en kreeg men een duidelijk beeld van de diversiteit tussen de verschillende klanten. Op basis daarvan kon een duurzame oplossing gezocht worden. Het probleem loskoppelen van de oplossing is volgens Andries het belangrijkst.

Nudging: a gentle push in the right direction

Een van de grote drempels die bezoekers ervaren, is het boetesysteem. In Nederland zijn er al enkele bibliotheken die boetevrij te werk gaan. Els Compernolle, bio-ingenieur en gedragseconoom bij Human Insight gaf een woordje uitleg over hoe dat precies in zijn werk gaat.

Hoe krijgen we bibliotheekboeken terug zonder dat daar boetes tegenover staan? Boetes werken volgens haar contraproductief. Er zijn voldoende andere mogelijkheden om mensen te beïnvloeden om het juiste gedrag te vertonen.

Nudging maakt gebruik van het snelle denken van de mens. Mensen zien heel snel drempels: door die fricties weg te werken, geef je al een duwtje in de juiste richting.

Maak het terugbrengen van boeken eenvoudig, aantrekkelijk, sociaal en tijdig. Beloon goed gedrag door je goedkeuring te tonen en geef regelmatig geheugensteuntjes. Het was een heel geslaagde namiddag.

De goede organisatie van de sectorvoorstelling schept hoge verwachtingen en laat ons reikhalzend uitkijken naar de verwezenlijking van het BIBplan. Vanaf november 2021 zullen de Antwerpse bibliotheken er helemaal anders uitzien

Meer info op: antwerpen.bibliotheek.be/nieuws/bib-plan-2020-2025.