De International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) publiceert jaarlijks enkele basiswerken in de reeks IFLA Publications. Deze publicaties geven bibliotheken, informatiecentra en informatiespecialisten een forum om hun activiteiten aan een breder publiek bekend te maken.

In augustus van dit jaar verscheen op voorstel van de sectie Health and Biosciences Libraries een nieuwe uitgave, Growing Community Health Literacy through Libraries, die zich centreert rond het begrip ‘gezondheidsgeletterdheid’, het vermogen om informatie over gezondheid te begrijpen en te verwerken.

Het boek gaat in op de bijdragen die bibliothecarissen leveren om gezondheidsgeletterdheid te verbeteren en om ervoor te zorgen dat burgers zelf hun gezondheid in handen nemen.

Het werd geschreven door een internationale groep van auteurs die de samenwerking aangingen met verschillende soorten van partners, zoals de gezondheidszorg, ziekenhuizen, overheden en organisaties van vrijwilligers.

Het Kenniscentrum voor de Gezondheids-zorg Gent (KCGG) heeft hieraan mogen bijdragen met het hoofdstuk Health Literacy of Children, Adolescents and Parents.

Binnen de thematiek van gezondheidsgeletterdheid is dat een heel specifieke groep, omdat de aanpak anders is dan bij volwassenen en omdat ook de ouders, de school, vriendjes, de sociale toestand en vele andere factoren hierbij een belangrijke rol spelen.

De auteurs zijn verbonden met het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Gent (KCGG): prof. dr. Henri Verhaaren, pediater en voormalig diensthoofd, Nele Pauwels, informatiedeskundige onderzoek en Ann De Meulemeester, beleidsmedewerker. Gezondheidsgeletterdheid, en meer specifiek gezondheidsgeletterdheid van kinderen, adolescenten en hun ouders, is een zeer recent begrip.

Pas in 2001 verscheen het eerste artikel hierover dat door specialisten in publieke gezondheid geschreven was en niet door artsen bezig met klinisch werk. De zogenaamde public health-artsen, en niet de clinici, waren de eersten om zich hieromtrent te bekommeren.

Armoede, toegang tot medische zorg, fysische en mentale ontwikkeling, geletterdheid en onderwijs – zowel via het gezin als via school – zijn belangrijke onderwerpen met betrekking tot de volksgezondheid.

Naast specialisten maatschappelijke gezondheidszorg besteden pediaters, opvoeders, onderwijsinstellingen en bibliotheken aandacht aan dit onderwerp.

Men kan het begrip gezondheidsgeletterdheid het best benaderen vanuit drie oogpunten:

De ziekte-gerichte benadering komt vooral voor in de medische context en in publicaties. De focus ligt hier voornamelijk op de ziekte, de diagnose, het mechanisme, de behandeling, de prognose en de complicaties. Heel veel informatie en bronnen zijn toegankelijk, maar een aanzienlijk deel hiervan is niet gebaseerd op feiten.

Het volstaat niet om gewoon een ziekte op Google te zoeken. De patiënt moet eigenlijk over de nodige vaardigheden beschikken om de kwaliteit van deze gegevens te kunnen evalueren. Sociale media brengen vaak extra verwarring, zeker voor de groep van adolescenten, die niet altijd even kritisch met informatie omgaan.

De gezondheid-gerichte benadering wordt vooral door overheidsinstellingen toegepast en kan wereldwijd heel verschillend zijn naargelang de maatschappij waarin de kinderen opgroeien. Centraal in deze benadering is informatie rond gezond leven.

Bij de onderwijs-gerichte benadering zetten ouders, familie, opvoeders en onderwijsinstellingen in op de intellectuele en sociale ontwikkeling van kinderen. Onderwijs met betrekking tot gezondheid wordt gezien als een manier om de gezondheidsgeletterdheid te verbeteren, zodat men gezondheidsinformatie kan zoeken, begrijpen en toepassen.

Om gezondheidsgeletterdheid te verwerven, speelt bij kinderen en adolescenten uiteraard de school een belangrijke rol, maar die speelt een minder doorslaggevende rol dan de ouders en de huiselijke omgeving.

Kinderen zijn op de eerste plaats afhankelijk van hun ouders of van volwassenen, waardoor de geletterdheid van de ouders cruciaal is voor de ontwikkeling van de kinderen.

Een studie uit de Verenigde Staten van 2016 toonde aan dat slechts twaalf procent van de ouders genoeg gezondheidsgeletterdheid had om op een adequate manier voor hun zieke kinderen te zorgen.

Deze geletterdheid is belangrijk om bijvoorbeeld ziektesymptomen te herkennen, te weten welke medicatie en welke dosis er gegeven mag worden of om het medisch advies te begrijpen. Lage gezondheidsgeletterdheid gaat vaak gepaard met armoede, een lagere sociale status, een lager niveau van onderwijs en een hogere leeftijd.

Het leerproces van de kinderen kan goed verlopen wanneer ook de ouders parallel geïnstrueerd worden. Wanneer ouders niet betrokken of gerespecteerd worden, kunnen er spanningen binnen het gezin optreden, met geweld en agressie tot gevolg.

Bibliotheken kunnen een belangrijke rol spelen door de gebruikers de vaardigheden aan te leren om essentiële en kwalitatieve informatie rond gezondheid op te zoeken, te interpreteren en te gebruiken.

De rol van bibliotheken in het aanleren van gezondheidsgeletterdheid bij kinderen en adolescenten is nog maar weinig gedocumenteerd. Een review van 2016 toont aan dat de ondersteuning vooral gericht is op volwassen en dat dit bij kinderen en adolescenten vaak aan de scholen overgelaten wordt. 

IFLA werkt als organisatie samen met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en met grote uitgevers om het Hinariprogramma mogelijk te maken.

Hinari biedt instellingen in de gezondheidszorg in meer dan 120 landen met lage of middellage inkomens toegang tot een van de grootste collecties van biomedische en medische literatuur ter wereld.

Besluitend kunnen we stellen dat de graad van gezondheidsgeletterdheid bij kinderen en adolescenten vooral bepaald wordt door de thuissituatie, waarbij armoede en het onderwijsniveau van de ouders de grootste obstakels zijn.

Meerdere actoren uit de brede maatschappij dienen echter ingeschakeld te worden om de gezondheidsgeletterdheid bij kinderen en adolescenten te verbeteren, wat uiteindelijk kan uitmonden in een beter gezondheidsgedrag.

> VERHAAREN, Henri A., DE MEULEMEESTER, Ann en PAUWELS, Nele S., ‘Health literacy of children, adolescents and parents’, in P.W. Dalrymple en B. Galvin (Reds.), Growing Community Health Literacy through Libraries, Berlijn en Boston, De Gruyter Saur, 2020, 28-45. doi: doi.org/10.1515/9783110362640. ISBN: 9783110362510.