Voorlezen in woonzorgcentra via Openbare Bibliotheek Evergem

Sedert een tweetal jaren heeft de bibliotheek van Evergem een flinke groep vrijwilligers kunnen engageren die op regelmatige basis voorlezen in alle zeven woonzorgcentra (wzc) van de gemeente Evergem (althans voor de coronacrisis).

De bibliotheek engageert de vrijwilligers en neemt vervolgens contact op met het wzc om een voorleesmoment af te spreken. De voorlezers kunnen een beroep doen op de bibliotheek om leestips te vergaren of om de headset en geluidsinstallatie te gebruiken.

Twee keer per jaar organiseert de bibliotheek een ontmoetingsavond waarop de vrijwilligers met elkaar ervaringen kunnen uitwisselen of mogelijke problemen kunnen uitpraten.

Eén keer per jaar organiseert de bibliotheek een vormingsavond of spreekbeurt waarbij gefocust wordt op (voor)lezen voor ouderen. Zo kwamen we bij LINC terecht waar we Sanne Hellemont ontmoetten. Ze kwam begin 2019 de workshop Wijs maar niet uitgelezen geven.

Introductie op de avond

Bijna alle vrijwilligers kwamen opdagen en stelden zich voor aan Sanne, die  aangenaam verrast was door het enthousiasme en de ervaringen van de deelnemers. Op die manier kwam een wisselwerking van informatie tot stand en was het niet alleen Sanne die ons informeerde, maar ook omgekeerd.

De bibliotheek van Evergem leest niet alleen voor in wzc, maar gaat er ook aan de slag met activiteitenmaterialen. Eerst en vooral maakte Sanne reclame voor de schitterende voorleespakketjes van LINC.

Om op weg te raken met korte verhalen en fragmenten kun je de thematische voorleespakketjes van LINC aanvragen via hun website linc-vzw.be/voorleespakketten. Ze gaan onder andere over reizen, afscheid en gemis, wonen, tuinieren en speelgoed.

Daarmee kun je al goed van start gaan en het volstaat je te abonneren op de nieuwsbrief van LINC om ze te ontvangen. Daarnaast stelde de bibliotheek een databank samen via OneDrive met teksten die mogelijk kunnen aanslaan bij de vrijwilligers en de bewoners, die allemaal toegang kregen tot deze link.

Het gaat om fictie, kortverhalen, fragmenten uit boeken, gedichten en non-fictie, bv. verhalen uit het kabinet van de notaris of de dokter uit de naoorlogse periode, verhalen over jaarfeesten enz. 

De vrijwilligers vertellen dat ze ook andere kanalen aanboren zoals bijvoorbeeld de columns uit Libelle of uit de weekendbijlage van Het Nieuwsblad. En waarom ook niet?

Win-winsituatie: het plezier van de vrijwilligers is gelijk aan het plezier van de luisteraars

Sanne benadrukt hoe belangrijk het is de eigen passie voor (voor)lezen over te dragen op het publiek. Een voorleesuurtje is zeker en vast een intiem moment. Misschien kan de luisteraar zelf niet meer lezen, heeft hij of zij de moed niet meer of heeft hij of zij zelf nooit gelezen.

In elk geval kan het voorlezen een zeer deugddoende activiteit zijn. Het kan de luisteraars toegang geven tot een wereld waar ze nog slechts zijdelings bij betrokken zijn en hen verbinden met hun achtergrond en geschiedenis.

Daarnaast kan het associaties opwekken. In die zin kan het voorlezen ook gebruikt worden om herinneringen op te halen.

Het kan een trigger zijn om de bewoner uit zijn of haar isolement te halen. Het gebeurt vaak dat deze activiteit mensen aanspreekt die niet geïnteresseerd zijn in andere animatieactiviteiten. Ook gebeurt het dat door het voorlezen mensen weer zin krijgen om te lezen, wat de bibliotheek natuurlijk heel mooi vindt.

De bibliotheek kan naderhand een boekendienst-aanhuis-service opzetten naar de bewoner toe. Het voorlezen kan een belangrijke rol spelen in het verwerken van onverwerkte of vastzittende emoties.

Het is dan ook belangrijk om naast het voorlezen ruimte te laten voor inbreng van de luisteraars. Dat mag niet geforceerd worden, maar wel gefaciliteerd.

Randvoorwaarden 

Het is belangrijk een knusse en gezellige omgeving te creëren alvorens te beginnen, zodat iedereen tot rust kan komen, comfortabel zit, goed kan horen en de voorlezer kan zien.

Met dat doel heeft de bibliotheek van Evergem geïnvesteerd in handige headsets met een gebruiksvriendelijke geluidsinstallatie, zodat de verstaanbaarheid optimaal is. Sanne illustreert dat met een mooi filmpje van Gert, een ergotherapeute op haar wekelijks voorleesmoment.

Bij het begin van het voorleesmoment heet je iedereen welkom en vraag je hoe het gaat. Op die manier leert men elkaar beter kennen.

De vrijwilligers getuigen hoe verbazingwekkend het is dat bewoners, ondanks het intense samenleven, elkaar absoluut niet goed kennen en verrast zijn door de verhalen die naar boven komen naar aanleiding van het voorlezen.

Sommige mensen hebben meer behoefte aan een op een lezen, hetgeen natuurlijk een intenser engagement vraagt, maar heel heilzaam kan werken, zoals blijkt uit het tweede filmpje dat Sanne laat zien. Het lezen zelf wordt geïntensifieerd wanneer men spanning opbouwt.

Het is belangrijk om rustig, luid en duidelijk te lezen, oogcontact te maken en regelmatig te stoppen. Zoals aangehaald, is het belangrijk je enthousiasme over te brengen op de luisteraar en te tonen dat je er zelf ook van geniet.

De pauzes zijn noodzakelijk om de luisteraars te laten reageren. Zo leer je hen kennen en kun je een band creëren. Sanne waarschuwt voor het gebruik van stemmetjes: je moet deze dan wel zien vol te houden.

Samenlezen versus voorlezen

Het Lezerscollectief ondersteunt en vormt begeleiders die samenlezen. Deze activiteit richt zich tot mensen die nog zelf lezen. De teksten worden wel voorgelezen, maar de deelnemers volgen de tekst mee op papier. Er wordt een kortverhaal of een boekfragment en een gedicht gelezen.

De pauzes tussen de fragmenten zijn bedoeld om actief te reflecteren op de tekst. De interactie is dus net iets actiever en intensiever dan bij het voorlezen in de wzc. De teksten zijn vaak iets uitdagender en complexer.

Het samenlezen kan ook gebeuren in de wzc, maar dat gebeurt niet in de wzc van Evergem. Er zijn wel twee samenleesgroepen in de bibliotheek met mensen die op eigen houtje naar de bibliotheek komen.

Keuze van de verhalen

Iedereen is het erover eens dat de tekst niet te lang mag zijn en dat de nodige humor welkom is. Een van de belangrijkste criteria is dat je een tekst kiest die je zelf mooi of pakkend vindt. Geleidelijk leer je je publiek inschatten en kun je inspelen op wat hen interesseert.

In het tweede gedeelte van haar betoog gaat Sanne uitgebreid in op de keuze van de teksten. Ze heeft zelf heel wat voorleesverhalen meegebracht en de boekentafel wordt aangevuld met de keuze van de vrijwilligers en van de bibliotheek.

Verschillende boeken passeren de revue. Voor de hand liggende werken zoals Vroeger was alles anders van Korneel De Rynck of Passe-Vite van Paul de Moor, dat het leven in Vlaanderen op het einde van de jaren vijftig reconstrueert, maar ook streekgebonden verhalen zijn geschikt.

Voor de streek van Evergem selecteerde de bibliotheek Over koolhoofden en landschepen met verhalen over het Meetjesland. Ook de boeken van Diane De Keyzer of Marcella Baete over een Gentse volksbuurt lenen er zich toe te worden voorgelezen.

M. Baete is nu zelf een bewoner van een Evergems wzc en wordt soms voorgelezen uit haar eigen boeken! In Verhalen uit het Crayenest van Sarah De Grauwe vertelt de schrijfster over haar jeugd. Ze werd opgevoed door haar grootouders in het Gentse. Het zijn schitterende verhalen, zeer plastisch verteld en humoristisch.

Daarnaast kunnen ook klassiekers gelezen worden of zelfs kinderboeken, al dan niet in de vorm van kamishibai (een vorm van Japans verteltheater, n.v.d.r.) of vertelplaten. Bij deze tip van Sanne ontstond enige commotie bij het publiek.

De meesten zagen het niet zitten om kinderboeken voor te lezen aan ouderen, maar Sanne zette dapper door en wist toch te overtuigen met tips als Berre [houdt van] Fleur (Annemie Berebrouckx), Droomopa (Dolf Verroen) en klassieke kinderliedjes. Ze verwees naar de website pluizer.be voor het werken met kinderboeken.

Ten slotte kwamen ook nog ongecensureerde volkssprookjes aan bod als ware aanraders en de Knipselkrant, een maandblad speciaal voor hoogbejaarden. Het bevat korte artikelen met een mooie foto erbij, geen moeilijke woorden en de tekst in een groot lettertype. Slecht nieuws wordt vermeden.

Maar uiteindelijk is de keuze vooral een kwestie van je publiek in te schatten en in te pikken op de interesses van je luisteraars. En dat is een groeiproces. In elk geval bezorgde Sanne ons een boeiende vormingsavond en wekte ze veel inspiratie op.

“De voorstelling van Sanne was voor mij zeer geslaagd. Ze bracht alles op een aangename en vlotte manier. Ik heb de boekenlijst al vaak gebruikt en ook de tips over hoe je op een goede manier voorleest en waar je op moet letten.” (Karina)

“Het was een leuke avond met een aangename dame die vlot kon vertellen en heel wat materiaal meebracht. Naar aanleiding van de avond ben ik beginnen lezen in het werk van Marcella Baete, Paula Semer en Diane Broeckhoven. Ik lees ook vaak voor uit de Knipselkrant of kies heel eenvoudige artikelen uit de Zondagskrant.” (Berlinda)