Wie aan de balie van een archief of bibliotheek werkt, weet dat je daar soms de gekste vragen krijgt. Er wordt regelmatig gevraagd naar het aantal boeken of documenten in jouw informatiedienst. Sommigen blijven doorvragen tot het absurde toe. Stel dat we alle boeken naast elkaar plaatsen, hoe ver komen we dan? Misschien komt de vraag naar de afstand die overbrugd wordt wanneer je alle bladzijden naast elkaar plaatst. Een gedreven vragensteller durft het aan om te vragen hoe ver we zouden komen als we alle letters in die boeken achter elkaar zouden plaatsen.

Guesstimations, Fermi-problemen en bierviltjes

Een exact antwoord kun je aan de gedreven vragensteller uiteraard niet geven. Misschien vind je het leuk om een schatting te maken. Een verantwoorde schatting is een berekening die je snel uitschreef op een enveloppe of een bierviltje.

In het Engels gebruikt men daar een term voor: guesstimation. Er wordt ook wel gesproken over Fermi-problemen. Enrico Fermi pakte graag schier onoplosbare vraagstukken aan.

Toen hij op een paar kilometer stond van de ontploffing van de eerste experimentele atoombom, gooide hij papiersnippers in de lucht en leidde uit de verplaatsing van de snippers af hoe groot de kracht van die ontploffing was. Een ander gekend Fermi-probleem is het schatten van het aantal pianostemmers in Chicago.

Dichter bij ons benadert de schatting met de Fermi-methode ook heel goed het aantal pianostemmers in Utrecht. Ikzelf rekende het na voor Gent, Lier, Mechelen en Oostende, en warempel … het resultaat klopte met wat in de Gouden Gids staat.

Terug naar de letters

Eerst schatten we het gemiddeld aantal letters in een gemiddeld boek. Een pagina die slechts voor 70 procent gevuld is (onder andere vanwege figuren en witte pagina’s tussen hoofdstukken) bevat per bladzijde 30 tekstlijnen met elk 80 letters.

Op de gemiddelde bladzijde staan dan 2.400 letters. Een boek telt 200 tot 300 bladzijden. Het gemiddelde boek bevat dan tussen de 480.000 en 720.000 letters. Laten we 600.000 letters als verantwoorde schatting nemen.

Nu moeten we het aantal boeken in een leeszaal kennen of schatten. In een kleine openbare bibliotheek zal dat aantal heel wat lager zijn dan in een grote leeszaal van een universiteitsbibliotheek.

Laten we kiezen voor 100.000 boeken, omdat we dan het eindresultaat kunnen delen door tien voor een kleinere leeszaal of kunnen vermenigvuldigen met tien voor een grotere leeszaal. In die 100.000 boeken staan 60.000.000.000 letters. Dat is 60 miljard letters.

Letters naast elkaar plaatsen

Hoe ver komen we nu wanneer we 60 miljard letters naast elkaar plaatsen? Daarvoor moeten we weten hoe groot een letter is. We hadden al geschat dat een tekstlijn 80 letters bevat. Een tekstlijn in een boek is tussen de 8 centimeter (voor een pocketboek) en 15 centimeter lang (voor een wat groter boek).

We schatten de letterbreedte op 0,8 millimeter. Nu plaatsen we de 60 miljard letters naast elkaar. Die vormen een keten van 48 miljard millimeter, of 48.000 kilometer, iets meer dan de omtrek van de aarde.

De afstand tussen de aarde en de maan is afgerond 380.000 kilometer. De letters in een grote bibliotheek, met tienmaal meer volumes, zouden ons gemakkelijk voorbij de maan brengen. Met 10.000 volumes in een kleinere bibliotheek komen we tot bij een ander continent.

Tot slot

Dit artikeltje telt ongeveer vierduizend letters. Met alle letters naast elkaar zou dat meer dan drie meter lang zijn. Goed dat men ooit op het handige idee kwam om lijnen met letters op bladzijden te plaatsen en bladzijden in boeken onder te brengen.