In maart startte Bibliotheek Bist in Wilrijk een proefproject op met extra openingsuren zonder personeel. Helaas gingen twee weken later de deuren dicht om het coronavirus buiten te houden. De plannen om de bibliotheek onbemand te openen, zijn echter niet opgeborgen. Een onbemande bibliotheek slaagt erin om het aantal openingsuren te verruimen en zo meer gebruikers aan te trekken. Bovendien maakt men nuttig gebruik van de reeds beschikbare infrastructuur.

Naar Deens voorbeeld

In 2004 experimenteerde een Deense bibliotheek als eerste met een concept dat onder de naam ‘Open Libraries’ bekend zou worden.¹ Vijftien jaar later heeft 88 procent van alle Deense bibliotheken onbemande openingsuren ingevoerd. Een bibliotheek is er gemiddeld twaalf uur per dag open.²

Begin dit jaar kwam er ook in Wilrijk een proefproject met extra openingsuren zonder personeel. Het biedt mensen met een drukke job de kans om voor of na het werk snel een gereserveerd boek op te pikken. Studenten vinden ‘s avonds een rustige plek om te studeren in de leeszaal.

Gepensioneerden kunnen de krant komen lezen, aansluitend op hun wekelijks bezoekje aan de markt. Ouders die de vioollessen van zoonlief amper gecombineerd krijgen met de voetbaltraining van de dochter, hebben op zondag de tijd om met het hele gezin boeken uit te kiezen.

Meer tijd voor kwaliteit

Vaak luidt de kritiek dat onbemande uren zouden dienen om het personeel overbodig te maken. In Bibliotheek Bist is dat alvast expliciet niet het geval. De inzet van bibliotheekmedewerkers blijft cruciaal om een kwaliteitsvolle werking te garanderen.

Het klopt dat zij steeds minder leentransacties moeten verwerken achter de balie. De invoer van onbemande openingsuren zal dat ongetwijfeld versnellen. Maar ook tijdens bemande openingsuren valt de evolutie richting zelfbediening niet tegen te houden, en gelukkig maar.

Dankzij die wegvallende taken hebben medewerkers meer tijd voor kwalitatieve dienstverlening die je liever niet aan een automaat overlaat.

Sociale controle

Een andere bezorgdheid is de veiligheid van de bezoekers en de zorg voor het gebouw. Een bibliotheek openstellen zonder toezicht van personeel, zou vragen om problemen. Uiteraard komen er beveiligingscamera’s en toegangscontrolesystemen aan te pas.

Als ze proportioneel gebruikt worden, zijn dat terechte middelen om de risico’s zo klein mogelijk te houden. Maar minstens even belangrijk is het stimuleren van sociale controle. Hoe meer bezoekers, hoe kleiner de kans dat iemand met slechte bedoelingen zijn kans grijpt.

Hoewel de lijst met risico’s misschien eindeloos lijkt, blijken de meeste hiervan evenzeer te gelden tijdens de bemande openingsuren. Er zullen altijd conflicten of incidenten zijn, maar de meeste bibliotheekbezoekers respecteren de gangbare regels.

De bibliotheek is altijd een open huis geweest. Er lijkt geen reden te zijn om er tijdens de onbemande uren een versterkte burcht van te maken.

De infrastructuur is er al

De voorbije jaren verrezen heel wat nieuwe bibliotheekgebouwen. Die zijn allemaal uitgerust met moderne gebouwbeheersystemen. De verwarming wat langer laten branden en het licht automatisch uitdoen, vergen geen verregaande ingrepen.

Beveiligingscamera’s en een omroepsysteem zijn er mogelijk ook, of er werd misschien al rekening gehouden met een mogelijke nood aan extra bekabeling. Gaan de deuren open met een badge, dan is het toegangscontrolesysteem al ingebouwd.

Alleen de zelfuitleenbalies resten dan nog, maar die lijken stilaan de norm te worden. Bibliotheken die in een ouder gebouw gehuisvest zijn, hebben grotere investeringskosten als ze een open library willen zijn.

In afwachting van een renovatie kunnen deze met beperkte middelen alvast experimenteren door een vrijwilliger in te zetten die ‘s avonds de bibliotheek wat langer openhoudt.

Bibliotheken beschouwen zichzelf graag als een essentiële dienstverlening, maar hebben in verhouding tot de winkel naast de deur een groot gebouw dat niet lang open is. Het is een nobel streefdoel om deze publieke infrastructuur maximaal open te stellen voor bezoekers.

¹ VVBAD (27 juni 2018) ‘Open en Selfservice Libraries uit Denemarken: wat kunnen we leren?’.
² Jan Holmquist (6 april 2016), ‘Open libraries: Self-service libraries – The Danish way’.