Rousseau, Egghe en Guns zijn internationaal gereputeerde onderzoekers in informatiewetenschappen en dit in het bijzonder omwille van hun talrijke vernieuwende bijdragen aan het vakgebied. Met dit boek vertalen ze de inzichten van het bibliometrisch onderzoek naar de doelgroep voor wie deze inzichten het meeste implicaties hebben of kunnen hebben, met name onderzoekers. Vandaag komen immers zowat alle onderzoekers vroeg of laat met bibliometrie in contact, bv. bij de keuze van publicatiekanalen (tijdschriften of uitgevers), bij de evaluatie van hun onderzoek, projecten of onderzoeksgroep, en bij het gebruik van databanken zoals het Web of Science, Scopus, Google Scholar of het Vlaams Academisch Bibliografisch Bestand voor de Sociale en Humane Wetenschappen (VABB-SHW).
Niet zelden wordt het meten van wetenschap en meer bepaald wetenschappelijke productie in de vorm van publicaties en de impact ervan met argusogen bekeken. In Vlaanderen bijvoorbeeld is er geregeld discussie over de manier waarop de overheid bij de verdeling van middelen over de universiteiten rekening houdt met publicaties en citaties. Maar ook wereldwijd is er terugkerende aandacht voor het (on)eigenlijk gebruik van metrieken zoals het aantal publicaties, de Hirsch-index en de impactfactor van tijdschriften en de gevolgen daarvan voor onderzoekers en de wetenschap in het algemeen. Onder meer de San Francisco Declaration on Research Assessment (DORA, 2012) waarin gepleit werd om te stoppen met het gebruik van de impactfactor en het Leiden Manifesto over het verantwoord gebruik van metrieken in de wetenschap (Hicks et al, 2015) kregen wereldwijde aandacht. Ook in andere segmenten van onze maatschappij krijgt de problematiek van de alomtegenwoordige metrieken steeds meer aandacht, getuige onder meer het recente boek The Metric Society: On the quantification of the social van Steffen Mau, Wiley, 2019. Heel veel mensen houden bv. het aantal stappen dat ze per dag zetten nauwkeurig bij, maar welke invloed heeft dit op langere termijn op onze ingesteldheid en gedrag?
Rousseau, Egghe en Guns kiezen resoluut voor een emanciperende aanpak van onderzoekers. Eerder dan onderzoekers lijdzaam allerhande meer en minder relevante metrieken te laten ondergaan, bepleiten zij metric-wiseness of metriekdeskundigheid, de deskundigheid van onderzoekers om bibliometrische indicatoren adequaat te gebruiken voor de presentatie van het eigen onderzoek. Becoming metric-wise is dan ook gericht op onderzoekers in alle disciplines, niet enkel onderzoekers in de informatiewetenschappen. Bovendien biedt het boek een uitstekende basis voor al wie op een of andere manier te maken heeft met het meten van wetenschap of de evaluatie van onderzoek, zoals vele bibliotheekmedewerkers bij universiteiten en hogescholen.
Doorheen de elf hoofdstukken van het boek wordt de lezer meegenomen op een ontdekkingsreis omtrent de productie, meting en evaluatie van onderzoek. In het eerste hoofdstuk introduceren de auteurs de basisconcepten, waarna ze in het tweede en derde hoofdstuk ingaan op wat onderzoek is, hoe er in de wetenschap gecommuniceerd wordt en de essentiële aspecten (bv. peer review of feedback door vakgenoten voorafgaand aan publicatie) van publiceren in tijdschriften. Deze inleidende hoofdstukken zijn reeds doorspekt met concrete informatie die onderzoekers kan helpen om te weten wat zij mogen verwachten van wetenschappelijke tijdschriften en uitgevers en hun wetenschappelijke reputatie te vrijwaren door plagiaat of het publiceren in zogenaamde rooftijdschriften te vermijden.
Na het vierde hoofdstuk, waarin een aantal basisconcepten uit de beschrijvende statistiek en het testen van hypothesen ingeleid wordt, starten de auteurs het overzicht van de meting van wetenschap in zes hoofdstukken. Het vijfde hoofdstuk geeft een overzicht van publicatie- en citatie-analyse, met onder meer een overzicht van de rol van citaties in de wetenschap, een beschrijving van het belang van veel geciteerde documenten en een inleiding van Web of Science, Scopus en Google Scholar. Het zesde hoofdstuk gaat vervolgens in op de analyse van citaties van tijdschriften en tijdschriftindicatoren waaronder de controversiële impactfactor van Clarivate Analytics. In het zevende hoofdstuk komen vervolgens de op citaties gebaseerde indicatoren aan bod. De h-index en de voornaamste varianten worden helder toegelicht en het hoofdstuk sluit af met een uiteenzetting over characteristic scores and scales, een methode die vanaf 2019 ook voor de verdeling van de middelen van het Vlaamse Bijzonder Onderzoeksfonds (BOF) over de universiteiten gehanteerd wordt.
Het achtste hoofdstuk geeft een overzicht van onderzoeksevaluatie, de principes, de verschillende aggregatieniveaus (van individu over onderzoeksgroepen en instellingen tot landen) en de bijzondere aandacht die nodig is voor de diversiteit van disciplines, bv. in de sociale en humane wetenschappen, informatica en ontwerpende disciplines. Daarna volgt nog een hoofdstuk over informetrische wetmatigheden, een hoofdstuk over netwerken en analyse van netwerken en een afsluitend hoofdstuk met een tijdslijn van de informetrie.
Globaal geeft het boek een grondig en toegankelijk overzicht van de bibliometrie. Onderzoekers uit alle disciplines en bibliotheekmedewerkers en collega’s die op een of andere manier te maken hebben met het meten of de evaluatie van onderzoek krijgen met Becoming metric-wise een gedegen basis om op een doordachte manier bibliometrie te kunnen hanteren in hun loopbaan en werk.
> Becoming metric-wise: A bibliometric guide for researchers. Ronald Rousseau, Leo Egghe en Raf Guns. Cambridge (MA) en Kidlington: Chandos Publishing, 2018.