Future proof: Reflecties over de archiefopleiding van de toekomst

META Nummer 2018/6

Future proof: Reflecties over de archiefopleiding van de toekomst

Geschreven door Wim Lowet, Sofie Roebben, Jeroen Vanderheyden
Gepubliceerd op 21.08.2018

Op 7 mei 2018 organiseerde het FAAD (Forum van Afge­studeerden Archivistiek en hedendaags Documentbeheer) zijn jaarlijkse studiedag. Het FAAD is de alumnivereniging van de Master na Master Archivistiek: Erfgoedbeheer en Hedendaags Documentbeheer aan de VUB. De jaarlijkse studiedag speelt een belangrijke rol bij het stimuleren van kennisuitwisseling bij de afgestudeerden.

Tijdens de studiedag lieten veertig archivarissen en archiefstudenten in de Promotiezaal van de VUB hun licht schijnen over de archiefopleiding, die dit jaar dertig kaarsjes mag uitblazen. Aanleiding was de hervorming van de opleiding, gespreid over de academiejaren 2019-2020 en 2020-2021.

Met de studiedag wilde het FAAD niet alleen een infomoment organiseren over de geplande hervormingen, maar ook een forum creëren voor archivarissen om na te denken over hoe hun opleiding er eigenlijk zou moeten uitzien, en welke rol ze zou moeten spelen.

We vatten de studiedag dan ook op als een interactief moment, waarbij vooral de deelnemers zelf aan het woord kwamen. In januari deden we een call for pitches: alle afgestudeerden mochten vakinhouden voor de opleiding voorstellen in een vijf minuten durende elevator pitch. In kader met elevator pitches vind je een overzicht van de erg interessante resultaten die dit opleverde. De presentaties zelf zijn te bekijken op faad.be.

Het tweede deel van de studiedag bestond uit een discussiemoment, waarbij de deelnemers in gesprek konden gaan over de opleiding. Dit artikel is een verslag van hun ideeën en opmerkingen.

De geplande hervorming in een notendop

Bart Ballaux, al vele jaren docent voor het vak Hedendaags Documentbeheer, gaf een inkijk in de op stapel staande hervorming. Hij nam ons dertig jaar mee terug in de tijd, toen in 1988 de Bijzondere licentie Archiveringstechnieken werd ingericht aan de VUB

Tijdens het relaas kreeg het publiek het originele diploma van Bart uit 1999 te zien, en een historisch overzicht van alle docenten — een exclusief mannelijk gezelschap. Het aantal vakken in 1999 was groter dan vandaag. Sommige vakken verdwenen bij de pensionering van hun docenten, en werden op pragmatische wijze in de bestaande vakken ingepast. Zo kreeg de opleiding haar huidige vorm. (Zie kader huidig curriculum)

Na een traject van interne kwaliteitsdoorlichting, visitatierapporten, feedback van studenten en de nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied, besloot men de opleiding opnieuw te hervormen. Men koos niet voor zeer ingrijpende veranderingen, wel voor een actualisering om de opleiding sterker op de noden van het veld af te stemmen. Daarmee gaan we blijkbaar een stuk terug in de tijd. Er worden drie nieuwe vakken ingericht: ‘Management voor informatieprofessionals’, ‘Digitaal archief- en informatiebeheer’ en ‘Materiële conservering en depotbeheer’. Die vakken gingen in 1999 op in het werkcollege en worden nu opnieuw tot leven gewekt, maar aangepast aan vandaag.

Het werkcollege verdwijnt en de praktijkgerichte insteek zal overgenomen worden in de bestaande vakken. Zie kader voorgesteld curriculum voor het volledige voorstel. Meer informatie over de inhoud van deze vakken vind je in de presentatie van Bart Ballaux op de FAAD-website. De vakken zullen daarnaast zoveel mogelijk geconcentreerd worden in het eerste semester, zodat studenten beter geïnformeerd hun keuze voor de meesterproef kunnen maken.

Een belangrijke krachtlijn bij deze hervorming is dat het digitale onherroepelijk meer aan bod moet komen, zonder afbreuk te doen aan de traditionele archivistiek. Tegelijk blijft het een interuniversitaire opleiding, die in één jaar afgerond kan worden. De uitbreiding van de rechtstreekse toegang tot de opleiding (voor studenten kunstwetenschappen, informatica enz.) wordt voortgezet.

De opleiding in haar context

De verruiming van de toegangscriteria werd erg positief onthaald aan de discussietafels. Tot nu toe moet een kandidaat-student minstens beschikken over een masterdiploma geschiedenis. De vraag werd regelmatig gesteld waarom de opleiding zich niet verder zou kunnen openstellen voor andere profielen, zoals studenten rechten, IT en management. En waarom geen studenten uit andere opleidingen warm maken voor de manama door meer vakken als keuzevak aan te bieden?

Ook de rol van de stage-instellingen werd druk bediscussieerd. Er werd gesteld dat toekomstige stageplaatsen beter geïnformeerd zouden moeten worden over de studenten en hun opdracht als begeleider.

Een ander onderwerp dat vaak op tafel werd gegooid was de nood om bijscholing te organiseren vanuit de opleiding. We moeten immers vermijden dat opgedane kennis dode letter wordt. Aan deze nood komen organisaties als de VVBAD, FARO en het FAAD al tegemoet, maar de vraag is of dit op een meer structurele manier georganiseerd kan worden. De archiefopleiding is bij uitstek geplaatst om de vinger aan de pols te houden van recente ontwikkelingen en om deze kennis door te geven aan het werkveld. Hiervoor is een breder kader nodig.

De vakinhouden van de opleiding

Toen de discussie overging op de vakinhouden binnen de manama gaven de deelnemers de elevator pitch van Petra Vanhoutte, change management, met stip als belangrijkste input aan. Blijkbaar ervaren veel archivarissen de nood om meer soft skills te verwerven, zoals het afdwingen van aanpassingen op de werkvloer of het uitbouwen van een professioneel netwerk buiten de organisatie. Algemeen kregen alle pitches die ingingen op aspecten van management (de grootste meerderheid van de inzendingen) veel bijval. De vraag kan dus gesteld worden of het nieuwe vak Management voor informatieprofessionals met drie studiepunten niet wat te mager bedeeld is.

Ook de presentatie van Willem Vanneste kon op bijval rekenen. De opleiding zou naast theorieën over het records continuüm inderdaad meer oog moeten hebben voor basisvaardigheden die evident lijken, maar dat zeker niet zijn.

Over de pitches die meer op digitale onderwerpen ingingen, was er aan enkele tafels wat voorbehoud om teveel IT in de opleiding te steken. Het is zeker goed om archivarissen het begrippenkader van IT’ers aan te leren, maar ze hoeven daarom zelf geen IT’er te worden. Hier dringt zich dus een bevraging van de professie op. Waar eindigt het werk van de archivaris en waar begint dat van de IT’er? In ieder geval staat vast dat er een overgangszone tussen IT en archivistiek is (gegevens van oude dragers of uit databanken halen, overdrachten aan een digitaal depot voorbereiden, enz.), waarvoor op dit moment nergens een opleiding bestaat. De opleiding wil deze lacune in de toekomst graag invullen.

Tot slot was er een pleidooi voor meer gastdocenten, zodat de kwaliteit van de opleiding door expertise van buitenaf steeds gegarandeerd wordt.

De structuur van de opleiding

Het concentreren van vakken in het eerste semester van de opleiding vond men een goede zaak. Over de vraag of de opleiding generiek moet blijven of eerder modulair opgevat moet worden, waarbij de studenten zich kunnen specialiseren in bepaalde domeinen (erfgoedbeheer of records management, digitaal of analoog archiefbeheer, overheidsarchivaris of archivaris in een bedrijf, vzw of private archiefinstelling, enz.) blijven de meningen verdeeld. Hoewel het gevoel leeft dat er op de werkvloer nood is aan specifieke profielen, blijft een brede achtergrondkennis een meerwaarde.

Vanuit de opleiding wordt heel wat waarde gehecht aan de thesis, terwijl de studenten net het doorlopen van de stage als een grote meerwaarde voor de opleiding beschouwen. Dit roept de vraag op of de thesis en stage met elkaar verbonden moeten blijven. De keuze van een thesisonderwerp dwingt de studenten om van bij het begin een bepaalde richting in te slaan of te focussen op een bepaald aspect, terwijl bij het uitoefenen van een job als archivaris of informatiebeheerder een breed spectrum aan vaardigheden en competenties vereist is. Veel aanwezigen bleken enthousiast voor het idee om de huidige thesis en stage te vervangen door het schrijven van een wetenschappelijk artikel, aangevuld met meerdere stages. In het huidige voorstel zal de masterpaper in elk geval minder zwaar doorwegen.

Ook een belangrijke bemerking: een éénjarige opleiding is volgens de overgrote meerderheid van de aanwezigen te kort om alle nodige kennis op te doen. Toch is men het erover eens dat het verlengen van de opleiding geen goede zaak zou zijn. Heel wat alumni en studenten vinden de manama net aantrekkelijk omwille van de beperkte tijdsduur, als opstap naar het werkveld.

Hoe leren archiveren? Didactische werkvormen

De huidige opleiding Archivistiek is een klassieke opleiding die hoofdzakelijk bestaat uit hoorcolleges. Tijdens de studiedag werd volop gebrainstormd over mogelijke alternatieven om kennis meer praktijkgericht te vergaren. Zo wil men meer plaatsbezoeken, gastdocenten en korte praktijkgerichte stages in de diverse vakdomeinen toevoegen aan het lessenpakket. Ook meerdere kleine papers kunnen helpen bij het verdiepen van bepaalde theoretische onderwerpen. En waarom geen peer-to-peerevaluaties, waarbij de studenten elkaars papers kunnen beoordelen en met elkaar debatteren over de inhoud?

Het ontwikkelen of aanscherpen van soft skills zou een prominentere plaats kunnen krijgen tijdens de stage of via presentaties gestimuleerd worden. Door de stage en thesis meer als een project op te vatten en te organiseren, kunnen studenten kennismaken met de beginselen van projectmanagement. Verder is het gebruik van digitale tools een potentiële meerwaarde. Zo stelde men voor om een demo-omgeving op te zetten voor studenten om te experimenteren met digitale data, archiefbeheersystemen, en digitale archivering. Dat idee leeft ook al een tijd bij enkele docenten, maar hiervoor is extra ondersteuning nodig.

Conclusie

Tijdens de studiedag werd duidelijk dat de archiefopleiding aan veel noden moet voldoen. Maar niemand wil de opleiding uitbreiden naar meer dan één jaar. Keuzes maken is dus essentieel. De archiefopleiding ging niet over één nacht ijs om de hervorming uit te tekenen. Veel structurele hervormingen werden erg positief onthaald en het belang van stages, thesis en een stevig fundament van archieftheorie - zaken die de opleiding al voorziet - werd nogmaals bevestigd.

Over enkele zaken waren vrijwel alle deelnemers het eens en ze zijn het waard om nog eens expliciet te vermelden. Soft skills en management moeten meer aandacht krijgen in de opleiding. De uitbreiding van de toegangscriteria is goed; op termijn betekent dit een verrijking voor de archiefsector. Er is een sterke vraag om meer bijscholing voor beroepsarchivarissen te voorzien. De context waarbinnen archivarissen functioneren verandert voortdurend en de bestaande mogelijkheden voor bijscholing bieden daar slechts ten dele een antwoord op.

Een belangrijk vraagstuk dat een rode draad vormde gedurende de hele studiedag, was dat van het evenwicht tussen theorie en praktijk. Hierbij valt op dat er bij elke tafel de vraag was naar meer praktijk, maar zeker niet naar meer theorie. Wat baat het om archivarissen af te leveren die perfect op de hoogte zijn van de totstandkoming van het Vlaamse archiefdecreet, maar die niet weten hoe ze duurzaam de koppeling kunnen leggen tussen het inventarisnummer en de eigenlijke archiefdoos?

Een tweede discussiepunt is die tussen het behoud van een generieke opleiding of het aanbieden van modules waarin studenten zich kunnen specialiseren. De vraag is of er daarover binnen de opleiding geen gespecialiseerde leertrajecten moeten worden georganiseerd.

Een laatste punt is de combinatie van thesis en stage. Een duidelijk beeld over hoe dit duo er moet uitzien kwam niet naar voren tijdens de tafelgesprekken. De suggestie om de twee te splitsen is regelmatig gevallen. Hoewel hier nergens unanimiteit over bestond, beschouwen we dit toch als een signaal voor de opleiding om hier verder over na te denken.

IMPORTANT

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be