In november 2017 ging ik op Erasmus+ uitwisseling naar de Novia University of Applied Sciences in Turku, Finland. De studiereis was een welkome aanvulling op de International Staff Exchange Week for Libraries aan de University of Helsinki, die ik eerder mocht bijwonen. In dit artikel geef ik enkele indrukken mee die ik op die manier kreeg van het Finse bibliotheekmodel.
De meest imposante bibliotheek die ik tijdens mijn verblijf in Finland zag, is Kaisa House. De nieuwbouwbibliotheek is gelegen in het hartje van Helsinki. Het stadsbestuur bouwde deze bibliotheek in overleg met de universiteit. De bibliotheek heeft een volume van 1.500.000 geprinte materialen. Daarnaast is er in het gebouw een American Resource Center van de Amerikaanse overheid. Dit centrum biedt literatuur aan over Amerikaanse geschiedenis, sociale wetenschappen en recht. Ook Europa heeft er haar eigen documentatiecentrum, dat Erasmusstudenten blij kan maken met literatuur in de eigen taal. Enkele zaken vallen erg op, zoals de aanspreekbaarheid van het bibliotheekpersoneel. De bibliothecarissen en medewerkers hebben eigen afgesloten kantoren, maar hebben spreekuren waarin ze studenten informeren over opzoeken, databanken en het schrijven van papers. Vervolgens valt de efficiëntie van hun beveiligings- en geautomatiseerd ontleningssysteem sterk op. Om de vele actieve lezers (ongeveer 46.000!) zonder problemen te laten ontlenen, werkt de bibliotheek met een elektronische markering van de boeken en tijdschriften. Daardoor kan de uitleen verlopen via uitleenstations in de bibliotheek. Het inleveren van boeken gebeurt met een sorteersysteem, dat de ID van elk boek kan koppelen aan een doellocatie. Dit systeem werd mede gekozen om diefstal te ontmoedigen, wat daadwerkelijk blijkt te helpen. Dergelijk systeem zien we ook al bijvoorbeeld in Muntpunt in Brussel. Ten slotte viel het op dat de bibliotheek verschillende spreek- en werkruimtes heeft, telkens gemarkeerd met wat al dan niet toegelaten is. Zo kan het verboden zijn om te spreken of je gsm te gebruiken, of kan de ruimte net bedoeld zijn om muziek te beluisteren en te luieren op een comfortabele zetel. Dat blijkt in de praktijk zeer goed te werken.
Naast de hoofdbibliotheek zijn er nog vier campusbibliotheken in Helsinki. Elke reeks opleidingen heeft een eigen bibliotheek. Dat zorgt er dan ook voor dat elke bibliotheek haar eigen nadruk kan leggen op collectievorming, inrichting en dienstverlening. Zo is er een campusbib waar bijzonder veel groen aanwezig is, met een kleine tropische zithoek en kamerplanten op de studeertafels. Bij sommige gedrukte werken wordt gratis online toegang aangegeven met QR-codes.
Tijd voor iets nieuws
De stadsbibliotheek van Helsinki is gehuisvest op twee locaties. Op de ene locatie, een muffe en moeilijk vindbare ruimte boven een supermarkt, staat een bescheiden collectie. De nadruk ligt er op de papieren collectie, aangevuld met een speelhoek voor de kleinsten en wat digitale snufjes. De tweede locatie is eveneens moeilijk vindbaar, maar heeft wel een Peoples lab, een ruimte vol 3D-printers, naaimachines, knutselhoeken en verschillende werkruimtes. Een makerspace om U tegen te zeggen! Al bij al was dit de enige belevingsbibliotheek die we konden terugvinden in Helsinki. Het stadsbestuur besefte de tekortkoming van haar bibliotheek, en besloot om met de start van het nieuwe millennium ook een nieuwe bibliotheek te bouwen. Momenteel wordt er nog erg druk aan gewerkt, maar het belooft een moderne en nooit eerder geziene bibliotheek te worden: een architecturale parel met een cinema, een huis voor cultuur, mogelijkheden tot het gebruik van de nieuwste technologieën, enz. Neem zeker eens een kijkje op
http://keskustakirjasto.fi/en/
De trots van Turku
Turku, dat ooit nog de hoofdstad van Finland was, is een populaire havenstad en stelt ook bibliothecarissen niet teleur. Je kunt er genieten van een immense openbare bibliotheek en vier universiteitsbibliotheken. De openbare bibliotheek van Turku wordt door vele stadsinwoners gezien als de trots van de stad. Terecht, zo blijkt. De bibliotheek bestaat uit twee delen. Het eerste deel is gebouwd in 1903 in een laat-renaissance-stijl. Oorspronkelijk bood ze op de eerste verdieping materialen aan voor ‘het gewone volk’. De tweede verdieping was ingericht met materialen voor de academici van de universiteiten. In 1912 smolten de collecties samen, om de openbare bibliotheek van Turku te worden, maar ook de derde grootste openbare bibliotheek in Finland. Aan het einde van het tweede millennium werd al snel duidelijk dat het gebouw niet voldoende ruimte bood. Daarnaast wilde de stad inspelen op de nood aan ontmoetingsruimtes. Tegen 2007 werd het bestaande gebouw met een oppervlakte van ongeveer 2.900 vierkante meter uitgebreid met het dubbele van deze oppervlakte. Het gevolg is een verrassende samensmelting van oude en nieuwe architectuur. De bibliotheek legt de nadruk op dienstverlening aan een zo breed mogelijk publiek. Zo is er een gigantische papieren en digitale collectie aanwezig, zijn er tentoonstellingsruimten, een mooi ingerichte speel- en voorleeshoek voor de allerkleinsten, studiefaciliteiten en wetenschappelijke literatuur.
Studenten en personeel van de universiteit Novia zijn alvast blij met de aanwezigheid van hun stadsbibliotheek. Ze kunnen er royaal ontlenen, vinden er ook veel wetenschappelijke werken en kunnen er steeds terecht voor colleges en studieplekken. Daarnaast hebben ze toegang tot hun eigen vakwetenschappelijke campusbibliotheken. Elk van de vier aanwezige informatiecentra leggen een grote nadruk op papieren collectie, stille werkplekken en ruime openingsuren. Studenten moeten studieboeken niet zelf bekostigen, de vakbibliotheken hebben de opdracht om ze te voorzien. Men hanteert het principe dat er per vijf studenten een werkboek aanwezig moet zijn in de collectie. Hiervoor krijgt elke bibliotheek een apart budget. Dat resulteert niet alleen in veel boekenrekken, maar ook veel actieve lezers en hoge ontleningscijfers.
Imposante bibliotheken, klassieke invullingen
Na het bezoeken van meer dan twaalf universiteits- en openbare bibliotheken in Finland en het spreken met een hoop Finse collega’s krijg je een mooi gevoel van waar de Finnen heen willen met hun bibliotheken. De nadruk ligt vooral op moderne architectuur, inrichting en services voor hun publiek. Daarnaast overheerst een opvallend klassieke kijk op bibliotheken en hun aanbod. Collectie en raadpleging staat (misschien gelukkig?) centraal. Ik proefde slechts in één openbare bibliotheek van makerspaces, wat me toch wel verbaasde.
Ten slotte valt sterk op dat ook Finse collega’s te kampen hebben met de gekende problemen van besparingen, werkdruk en een toenemende en oncontroleerbare digitalisering. Misschien mogen we wel terecht heel trots zijn op wat onze bibliotheken en leercentra reeds te bieden hebben. Finland is misschien het mekka van het onderwijs, maar eerder een gewone hoofdstad wat betreft bibliotheken en hun werking.