Sinds 2012 focust tapis plein vzw, het expertisecentrum voor erfgoedparticipatie, op immaterieel cultureel erfgoed. Tapis plein zet zich in voor het ontwikkelen en versterken van immaterieel-erfgoedwerking in Vlaanderen en wil zo mee bouwen aan een diverse samenleving van mensen die betrokken én verbonden zijn.

Wanneer werd tapis plein opgericht?

Tapis plein ontstond in 2003 als project­huis rond alledaags erfgoed en erfgoed­participatie. In 2007 werden we erkend als landelijke organisatie voor volkscul­tuur en in 2009 als expertisecentrum voor actieve cultureel-erfgoedpartici­patie. In 2012 kwam daar de focus op immaterieel cultureel erfgoed (ICE) bij.

Wat is jullie opdracht en hoe vullen jul­lie die in?

In 2012 sloten we een overeenkomst met de Vlaamse overheid om van dan af te focussen op ICE. We zetten ons in om dit nieuwe beleidsveld en immaterieel-erfgoed(net)werk in Vlaanderen te ont­wikkelen. Aansluitend modereren we in overheidsopdracht het digitale platform www.immaterieelerfgoed.be, dat de Vlaamse overheid ontwikkelde in 2011.

In onze missie staat participatie cen­traal als sleutel voor de toekomst van erfgoed: wie zich bij erfgoed betrok­ken voelt, zorgt als vanzelf mee voor het voortbestaan ervan. Omgekeerd kan erfgoed voor een grotere betrokkenheid en verbondenheid in de samenleving zorgen. Dat idee ligt ook aan de basis van de ICE-conventie van UNESCO (2003), waar tapis plein zich voluit ach­ter schaart: “Immaterieel erfgoed zijn niet-tastbare gewoontes en gebruiken met wortels in het verleden, die mensen koesteren en blijven doen. Het gaat om kennis, kunde en vaardigheden die men levend wil houden en doorgeeft aan vol­gende generaties.” Dit erfgoed is levend, dynamisch en kan enkel voortbestaan met en door mensen. Uit de projecten die we in de beginjaren (2003-2009) realiseerden of begeleidden, bleek meer dan eens dat het ICE was dat mensen spontaan over de streep trok: tradities en technieken met wortels in het ver­leden, maar tegelijk ook middenin het dagelijkse leven van velen.

Concreet zetten we onze praktijkerva­ring met participatie en ICE in om col­lega’s uit de erfgoed- en aangrenzende sectoren vertrouwd te maken met het werken rond ICE. Een immaterieel-erfgoedwerking brengt immers speci­fieke uitdagingen met zich mee, o.a. rond participatie en je rol als erfgoed­werker. Daarnaast ondersteunen we, samen met collega-organisaties, traditie­dragers in hun zoektocht naar manieren om mee te gaan met de tijd. En tapis plein volgt ook het internati­onale kader rond ICE op en fungeert als doorgeefluik in twee richtingen: van Vlaanderen naar de wereld en omge­keerd.

Wat konden jullie al verwezenlijken?

De voorbije jaren zetten we volop in op de ontwikkeling van een ICE-netwerk in Vlaanderen, met focus op expertise-ontwikkeling en –deling. Met het ICE-trekkersnetwerk, dat sinds 2013 bestaat uit CAG, ETWIE, Het Firmament, LECA, Resonant, tapis plein en FARO, volgen we globale noden op en stimuleren we verdere ontwikkeling. Sinds 2015 gaan we ook gericht op verkenning bij musea en archieven. We onderzoeken samen wat hun ICE-werking kan zijn en stimu­leren praktijkontwikkeling via studie­dagen, collegagroepen, methodieken, enz.

Daarnaast zetten we onze schouders onder (praktijk)onderzoeken, zoals Virtuoos Vlaanderen! Naar een living human treasures-programma in Vlaanderen en Brussel en Naar een bran­dend actueel ambacht. Nieuwe impulsen voor het borgen van kunstsmeden. We stimuleerden onderzoek en reflectie via publicaties en studiedagen, bv. rond ICE en diversiteit of ICE en duurzaamheid, thema’s die je via www.immaterieelerf­goed.be kunt volgen. In 2016 lanceerden we de campagne #ikschrijfgeschiedenis, om het brede publiek bewust te maken van hoe ze zelf, vaak onbewust, met grote of kleine acties ICE een toekomst geven.

We versterkten onze internationale werking onlangs met de Europese ondersteuning voor het Intangible Cultural Heritage and Museums Project (IMP). Dat multinationaal samenwerkings­project nodigt musea in Nederland, Frankrijk, Zwitserland, Italië en Vlaanderen uit om de zoektocht naar inspiratie en expertise te voeden en deelt nadien de opgedane kennis. In september 2017 startten we met een pilootproject rond het waarderen van ICE, op zoek naar een aangepaste waar­deringsmethodiek.

Welke ambities hebben jullie nog?

Momenteel zit tapis plein volop in een veranderingsproces n.a.v. het nieuwe Cultureel-Erfgoeddecreet. Daarin staat voor het eerst een hoofdstuk dat vorm geeft aan een nieuwe cultureel-erfgoe­dorganisatie om de zorg voor het ICE in Vlaanderen op te nemen. We stellen ons kandidaat om die nieuwe organisatie invulling te geven. Onze grootste ambi­tie sluit nog steeds aan op de missie om vanuit ICE mee te bouwen aan een hedendaagse en diverse samenleving van mensen die betrokken én verbon­den zijn. Hiervoor zullen we in eerste instantie inzetten op het maatschap­pelijk verbreden en diversifiëren van de beeldvorming over ICE, het bekend­maken bij het brede publiek, maar ook op het ondersteunen van al wie met ICE bezig is. Onze ambities reiken daarvoor ook over grenzen van sectoren, organi­satievormen en geografische indelingen heen.

Wat kunnen jullie de BAD-sector bij­brengen?

In tegenstelling tot wat het begrip sug­gereert, zijn niet alle aspecten van ICE-werking ontastbaar. De focus ligt wel steeds op de praktijk zelf en de kunde die nodig is om ze te kunnen doen en doorgeven. Ook de ruimte waar tradities of technieken beoefend worden, en de nodige instrumenten of objecten, pro­ducten of documenten die eruit voort­komen, zijn onlosmakelijk verbonden met ICE. Een meer geïntegreerde erf­goedwerking is van groot belang voor het voortbestaan van ICE-praktijken. Elkaars werk, sterktes en aandachtspun­ten binnen de erfgoed­sector beter leren kennen is een belangrijke stap om ver­volgens expertise te delen. Bijvoorbeeld op vlak van participatieve methodes en netwerkvorming, of heel gericht rond hoe archieven aan de slag willen gaan met immaterieel erfgoed. Tapis plein startte daarom recent met een veld­onderzoek. Een projectmedewerker met archiefachtergrond bevroeg archieven en stelde een stand van zaken op. We peilden naar mogelijkheden, obstakels, vragen en noden die archieven zelf zien en ervaren. Dat rapport wordt in het najaar van 2017 teruggekoppeld naar de archiefsector, met een uitnodiging om samen verder aan de slag te gaan.

En andersom, wat kunnen jullie leren van de BAD-sector?

Naar aanleiding van het veldonderzoek beseffen we dat er voor ons nog héél wat te leren valt in en van de BAD-sector. We zijn ervan overtuigd dat we via deze kennismaking met de sector en haar eigen benaderingswijzen, jargon, inzichten en expertise, samen stappen vooruit kunnen zetten in het toekomst geven aan ICE. Onder andere bij het beheer van documentatie en archieven die aan ICE gerelateerd zijn, het verle­nen van advies inzake het archiefbeheer van verenigingen en organisaties geli­eerd aan ICE-praktijken of het samen­stellen van educatieve pakketten o.b.v. archiefmateriaal. En ongetwijfeld zullen er gaandeweg nog meer kansen duide­lijk worden.