Toekomstgerichte bibliothecarissen willen volgens R. David Lankes de samenleving verbeteren. Dat doen ze door kennisontwikkeling te faciliteren bij hun gemeenschappen. Mensen ontwikkelen kennis in dialoog, wat heel mooi aansluit bij de maatschappelijke trend van cocreatie. Dat brengt ons bij de cocreatieve bib of het cocreatieve leercentrum. Op zoek naar goede praktijken ging ik praten met Sandra Brocx en Gilbert van Nunen, samen verantwoordelijk voor de leeromgeving van Xplora (Avans Hogeschool) en met Carol Vanhoutte, directeur van Bibliotheek Kortrijk.
“De missie van bibliothecarissen is om de samenleving te verbeteren door kennisontwikkeling te faciliteren in hun gemeenschappen.” Zo vat R. David Lankes in zijn Atlas of new librarianship de essentie van toekomstbestendig bibliotheekwerk samen. Omdat mensen kennis ontwikkelen in dialoog, moet de bibliothecaris dialoog mogelijk maken in zijn of haar gemeenschappen. Hedendaagse gemeenschappen willen participeren. Ook leren of kennisontwikkeling zijn wezenlijk participatief. De participatieve bibliotheek is volgens Lankes dan ook een pleonasme. Hij spreekt over mede-eigenaarschap. Lankes formuleerde hiermee een verbindende missie, over bibliotheektypes heen, en toepasbaar in elke context. In META 2016/8 hield ik verschillende bibliotheekmodellen tegen het licht van deze missie en kwam ik tot de conclusie dat we nood hebben aan een nieuw, cocreatief model. Bij cocreatie in de non-profitsector gaat een diverse groep mensen in dialoog op basis van gelijkwaardigheid en creëren ze samen oplossingen voor maatschappelijke kwesties. De hele groep is daarbij verantwoordelijk voor het resultaat. Deze werkwijze leidt tot betere en meer gedragen oplossingen voor complexe vraagstukken. (Larock & De Weerdt, 2012) Lankes’ missie en cocreatie zijn dus zeer compatibel. In dit artikel ga ik op zoek naar wat de cocreatieve bib of het cocreatieve leercentrum concreet kan betekenen, met Lankes’ missie als leidraad. Ik vond inspiratie bij de bib van Kortrijk, die zich voor haar nieuwe missie en visie door Lankes liet inspireren, en bij Xplora, de leercentra van Avans Hogeschool in Den Bosch, Breda en Tilburg (Nederland).
De bibliothecaris als wereldverbeteraar
De maatschappelijke relevantie van bibliotheken blijft een hot topic. Lankes stelt met zijn ambitieuze missie deze discussie op scherp. Hoe dragen we als bibliothecarissen effectief bij tot een betere samenleving? De maatschappelijke impact van wat we doen is onze werkelijke waarde en moet dan ook de maatstaf zijn.
De bib van Kortrijk vertrekt daarbij van het lokale DNA: hoe draagt de bib bij tot de beleidsdoelstellingen van de stad? Door haar samenwerking met het onderwijs speelt ze in op ‘een stad die verjongt en vergroent’. Ze is actief in de deeleconomie en versterkt buurten via haar filialen in ‘een stad die deelt en onderneemt’. Door in te zetten op ontmoeting, leesbevordering, taalbeleid en een sterke vrijwilligerswerking zorgt ze mee voor ‘een stad die verenigt en verbindt’. De toekomstgerichte bibliotheek blijft niet binnen haar traditionele grenzen van cultuur en leesbevordering, maar zet ook in op andere maatschappelijke domeinen.
Xplora ondersteunt met haar state-of-the-art leeromgevingen de visie en het onderwijsbeleid van Avans Hogeschool, die sinds 2005 in verschillende varianten
gericht zijn op kenniscreatie door mensen te verbinden. Studenten leren er 33 procent in de klas, 33 procent in projecten en 33 procent individueel. Ze brengen dus meer tijd door in de leeromgeving dan in de klas. Zo ontwikkelen ze competenties die ze volgens Van den Branden nodig hebben in de 21e eeuw: samenwerken, probleemoplossend en innovatief denken over complexe problemen en informatie doen werken in een steeds veranderende maatschappij, doelgericht en kritisch gebruik maken van ICT, communiceren. Een hogeschool zou voor haar projectonderwijs ook kunnen samenwerken met het werkveld. Een win-winsituatie: studenten ontwikkelen beroepscompetenties in een levensechte setting en ze dragen meteen al een steentje bij tot de samenleving.
De cocreatieve bib werkt doelgericht. Als partner weegt ze binnenkomende vragen af tegen het maatschappelijk effect, of verbreedt of verdiept ze deze tot ze de gewenste impact hebben. Daarnaast neemt ze zelf initiatief voor samenwerkingsprojecten met een maatschappelijk doel, op maat van haar lokale of organisatiecontext. De eigenheid van de bibliotheek zit hem in de manier waarop ze aan deze maatschappelijke doelen werkt: ze faciliteert kennisontwikkeling en kennisdeling.
Kennisontwikkeling in dialoog
Kenniscreatie is een tweede element. Bibliotheken bevorderen kennisontwikkeling of leerprocessen, en leren is een sociaal proces. Lankes bouwt zijn theorie uit rond de conversatietheorie. Een mens leert in interactie met anderen én zichzelf. Hij koppelt daarbij nieuwe aan reeds gekende informatie en ontwikkelt zo nieuwe kennis. Deze vormen van interactie zijn dus heel divers, van actief overleg met anderen tot stille zelfreflectie en bronnenstudie (Watson). Samenwerken en dialoog met anderen bevorderen leren (Van den Branden). Bibliothecarissen moeten dus dialoog stimuleren. Dat kan door de infrastructuur, door actief mensen samen te brengen en door de collectievorming te zien als tweerichtingsverkeer.
Infrastructuur: de bib als (co-)creatieve leer/werkplek
Leercentra in het hoger onderwijs ondersteunen verschillende interactievormen met hun infrastructuur: ze bieden een gevarieerde, inspirerende leeromgeving met een grote diversiteit aan werkplekken en faciliteiten voor elke leerstijl en leeractiviteit. Xplora ging voor de inrichting uit van zes persona’s, gebaseerd op onderzoek bij de gebruikers: de ontwerper, de teamplayer, de ondernemer, de solist, de flexibele nomade en de inspiratiezoeker. Deze persona’s staan voor de rollen die mensen innemen, soms meerdere per dag. Voor elke rol zijn er aangepaste werkplekken. Zo vindt de ondernemer een (samen)werkplek om te presenteren. De teamplayer kan aan de slag in geborgen, volledig uitgeruste groepswerkplekken, of geeft zijn of haar werkplek zelf vorm in het lab, dat uitnodigt tot creatieve werkvormen. In die flexibele, creatieve zone raken ook de ontwerper en de inspiratiezoeker hun ei kwijt. Voor de solist is er een rustige en ruime individuele werkplek, de nomade heeft genoeg aan een stopcontact en wifi. Dat alles werd geïntegreerd in een totaalconcept met verschillende zones.