Heemkunde Vlaanderen is voor veel bibliotheek- of archiefmedewerkers geen onbekende want zij zijn in hun vrije tijd geregeld bezig met lokale geschiedenis. Daarnaast zijn de vele lokaal-erfgoedvrijwilligers graag geziene gasten in bibliotheken, archieven of documentatiecentra. Redenen genoeg dus om nader kennis te maken met deze landelijke organisatie voor volkscultuur, die zich inzet voor het ondersteunen van vrijwilligers en het promoten van heemkunde in de professionele erfgoedsector.
De heemkundige beweging kent in Vlaanderen al een lange geschiedenis. Hoe verklaren jullie die aanhoudende interesse voor lokale geschiedenis?
Veel mensen denken bij geschiedenis of het verleden in de eerste plaats aan de zaken die het dichtst bij hen staan. Dat kan bijvoorbeeld gaan om hun familiale verleden, kijk maar naar de interesse voor genealogie en familiegeschiedenis, maar natuurlijk ook om hun directe omgeving of de plaats waar ze leven. De wereld mag dan wel een dorp geworden zijn, het dorp blijft voor velen toch het referentiepunt. Toch is heemkunde als discipline in deze snel veranderende wereld ook aan verandering onderhevig. Begin 2015 maakte Heemkunde Vlaanderen de denkoefening om heemkunde in een nieuw kader te plaatsen. Dat resulteerde in een visietekst waarin veel hedendaagse heemkundigen zich zullen herkennen maar die ook inspiratie wil bieden aan de vrijwilligers.
Een van jullie kerntaken is het structureel ondersteunen van jullie doelgroep. Hoe pakken jullie dat aan?
Onze ondersteuning kent verschillende facetten. Ten eerste vervullen we een helpdeskfunctie waarmee we allerlei concrete vragen beantwoorden. We zijn een wegwijzer voor wie bezig is met onderzoek, vragen heeft over de (bestuurlijke) werking van zijn of haar vereniging of het beheer van een collectie. Soms biedt het louter beantwoorden van dergelijke vragen geen oplossing voor een specifiek probleem maar is een intensievere aanpak nodig. Die bieden we onder de vorm van begeleidingstrajecten aan. Het opstellen van een beleids- of collectieplan van een vereniging kan bijvoorbeeld een helse karwei zijn voor wie er niet vertrouwd mee is. In zo’n gevallen zetten we dan samen met de vereniging in kwestie stappen in de juiste richting.
Tegelijk zetten we ook sterk in op vorming. Vragen of problemen worden daarin geclusterd tot een aanbod dat we steeds in elke provincie trachten te organiseren. Met onze kleine personeelsbezitting is dat geen evidentie maar het lukt ons meestal wel. Ons vormingsaanbod is semestrieel, telkens in januari en augustus worden de nieuwe cursussen aangekondigd. De inhoud is zeer divers en sluit nauw aan bij de leefwereld van de vrijwilligers die zich inzetten voor lokaal erfgoed: regelgeving, inhoudelijk heemkundig/historisch onderzoek, vrijwilligersmanagement, archief en documentatie, beheer en ontsluiting van een lokale erfgoedcollectie en nog veel meer.
Bibliotheekmedewerkers die al wat langer in het vak staan herinneren zich ook het tijdschrift Ons Heem nog goed. In 2011 werd dat vervangen door TijdSchrift, dat ondertussen ook beschikbaar is in verschillende openbare bibliotheken. Welke strategie schuilde achter de vernieuwing?
Ons Heem was decennialang het lijfblad van en gemaakt door heemkundigen. Die traditie doorbreken was niet evident. Een van de doelstellingen van Heemkunde Vlaanderen is om bruggen te bouwen tussen de academische geschiedschrijving en heemkundig onderzoek. Tijd-Schrift kent nu een gemengde redactieraad van heemkundigen, academici en mensen uit de professionele erfgoedsector. Deze verhouding weerspiegelt zich ook in de auteurs van de artikels: door de krachten te bundelen sijpelt onderzoek van de ene sector beter door naar de andere. Het werkt bovendien inspirerend voor wie rond hetzelfde onderwerp aan de slag wil.’
Even voor de lancering van Tijd-Schrift werd trouwens ook ons methodologisch tijdschrift Bladwijzer boven de doopvont gehouden, de opvolger van Binnenkrant. Bladwijzer bundelt elke vier maanden praktische bijdragen over erfgoedzorg, erfgoedontsluiting en het beheer van je lokale erfgoedorganisatie. Het sluit nauw aan bij ons ondersteuningsaanbod door het aanreiken van interessante methodieken. Door de besparingen in de sector was het echter niet langer mogelijk om de publicatie op papier uit te geven. Sinds vorig jaar schakelden we daarom over op een digitale nieuwsbrief met dezelfde inhoud. Op die manier konden we er blijven voor zorgen dat iedereen zich gratis kan abonneren.
Het is nu al iets meer dan een jaar geleden dat jullie de databank met bibliografische beschrijvingen van heemkundige artikels lanceerden. Hoe evalueren jullie dit project tot nu toe?
De databank Heemkunde in Artikels vulde een hiaat in veel digitale bibliotheeksystemen. Heemkundige tijdschriften werden wel vaak opgenomen in de catalogus, maar niet tot op het niveau van de artikels. Deze situatie zorgde ervoor dat veel heemkundigen het heft in eigen handen namen en zelf oplossingen uitwerkten op gemeentelijk, regionaal of zelfs provinciaal niveau. De vraag klonk ook steeds luider naar een gemeenschappelijk systeem en de komst van een Vlaamse databank was dus een logisch gevolg.
Bij de lancering beschikten we, voor een groot deel dankzij de inbreng van de Oost- en West-Vlaamse koepels voor heemkunde, meteen over zo’n 160.000 records uit meer dan 250 tijdschriften. Dat was een onverhoopt succes. Ondertussen hebben ook meer dan tachtig heemkundigen records toegevoegd aan het systeem. De uitdaging blijft echter groot. We hebben zelf weet van bijna 500 bestaande heemkundige tijdschriften, dubbel zoveel dus als er nu in het systeem zitten. We hebben nog een lange weg af te leggen, maar dit jaar hebben we toch al de kaap gerond van de 170.000 beschrijvingen, dus ontevreden kunnen we niet zijn.
Wat brengt de toekomst nog voor Heemkunde Vlaanderen?
Door de komst van een nieuw erfgoeddecreet is het, zoals voor elke organisatie in de erfgoedsector, nog even koffiedik kijken. Dat er veranderingen op til zijn is duidelijk, maar in hoeverre deze een invloed zullen hebben op onze werking is moeilijker in te schatten. Momenteel bekijken we, net als de andere organisaties in de sector, wat de mogelijkheden zijn om nauwer samen te werken met andere organisaties om efficiëntiewinsten te maken.
> Op de hoogte blijven van het aanbod van Heemkunde Vlaanderen? Schrijf je dan in op de maandelijkse digitale nieuwsbrief E-Heem.
