Focus op Auteursrecht

META Nummer 2016/9

Focus op Auteursrecht

Geschreven door Linda Bruyninckx
Gepubliceerd op 01.12.2016

Hogeschool PXL Hasselt – 10 oktober 2016

Over het auteursrecht zijn de laatste jaren in de bibliotheeksector vele vragen gesteld. Moet men wel of niet voor een voorleesuurtje betalen? En mag men trailers van films op de website plaatsen? Tijdens de studiedag die georganiseerd werd op 10 oktober ging men dieper in op deze vragen. Het auteursrecht is sinds 1 januari 2015 opgenomen in het wetboek van het economisch recht (Hoofdstuk 2 van Titel 5 van Boek XI). Voordien was het auteursrecht geregeld in de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten. De wet beschermt letterkundige werken en kunstwerken en mits enig opzoekwerk vind je hier de antwoorden op talloze vragen rond het auteursrecht. In het wetboek vind je voor de sectoren Archieven, Erfgoed en Bibliotheken drie onderdelen terug die belangrijk zijn voor de bibliotheeksector:

  • Titel 5: vroegere auteurswet
  • Titel 6: computerprogramma’s
  • Titel 7: databanken

Als eerste spreker gaf advocaat Joris Deene een toelichting over het Auteursrecht en de naburige rechten. Het auteursrecht beschermt werken van letterkunde en kunst. Dit bestrijkt dus een heel gamma van werken: gaande van boeken tot grafische expressievormen zoals foto’s, tekeningen, beeldhouwwerken, video, film, …

Om het begrip auteursrecht te kunnen toepassen zijn er een aantal criteria waaraan moet voldaan worden. Het moet gaan om: 1) Een concrete waarneembare vorm; een idee wordt niet beschermd. 2) Originaliteit met een persoonlijke stempel van de auteur. 3) Gemaakt door een mens.

Stel, je schrijft een boek en je legt je pen neer. Dan heb je onmiddellijk auteursrecht. Copyright is niet verplicht maar kan wel een rol spelen in geval van twijfel. Het auteursrecht geldt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Na deze termijn kunnen de beschermde werken gebruikt worden zonder toestemming van de houders van het auteursrecht. Na de dood van de auteur, komt het auteursrecht toe aan zijn erfgenamen of aan de personen die door de auteur zijn aangewezen.

De tweede spreker, advocaat Emmanuel Van Melkebeke, had het voornamelijk over de Naburige rechten en over de verschillende beheersvennootschappen die er bestaan. Het privébedrijf SABAM (Belgische Vereniging van Auteurs, Componisten en Uitgevers) is het meest gekende. Het int, verdeelt en beheert de auteursrechten in België en in andere landen waar wederkerigheidsovereenkomsten mee zijn gesloten, d.w.z. met de andere collectieve beheersverenigingen in de wereld. Zo vertegenwoordigt SABAM uitgevers, regisseurs, componisten, tekstschrijvers, fotografen, journalisten, vertalers, schilders, grafici… Een kunstenaar of auteur is niet verplicht zich bij SABAM aan te sluiten om zijn werken te beschermen, de wet beschermt hem automatisch (wet op de intellectuele eigendom). De kunstenaar sluit zich bij SABAM aan om zijn rechten door haar te laten beheren. Een andere beheersvennootschap is Reprobel die belast is met de inning en de verdeling onder auteurs en uitgevers van de vergoedingen uit de wettelijke licenties voor de reprografie en het openbaar leenrecht. Reprografie betreft het nemen van kopieën van werken van auteurs. Deze kosten worden betaald door de bibliotheken. Auteurs waarvan de boeken uitgeleend worden moeten normaal vergoed worden. Maar door het openbaar leenrecht wordt dit niet doorgerekend aan de lener. Het is de Vlaamse overheid die het leenrecht jaarlijks betaalt voor alle bibliotheken. Bij het niet naleven van het auteursrecht kunnen er hoge boetes opgelegd worden. Een auteur die niet aangesloten is bij een beheersvennootschap kan niet rechtstreeks de boete innen. Hij moet altijd via Reprobel gaan. Er is een verschil tussen een strafrechtelijke boete en een schadevergoeding. De strafrechtelijke boete wordt bepaald door de rechter. De schadevergoeding wordt bepaald door de auteur en die ben je verplicht te betalen. In sommige gevallen gaat dit van 200 tot 400 procent. In zulke gevallen is het interessant om tot een overeenkomst te komen met de auteur. Als je meer wil weten over cases behandeld door rechtbanken kan je een kijkje nemen op http://www.ie-forum.be.

In de namiddag kon men in de werkgroep Openbare Bibliotheken vragen stellen over het gebruik van auteursrecht in de bibliotheken. Zo was er enkele jaren geleden veel ophef rond het organiseren van voorleesuurtjes. Aanvankelijk moest men hiervoor aan SABAM betalen. De bibliotheken reageerden hier fel op aangezien het voorleesuurtje gebruikt werd en wordt als laagdrempelige activiteit voor de kinderen. Nadat Bruno Vermeeren van de VVBAD hierover in gesprek is gegaan met SABAM, werd er mondeling overeengekomen dat de voorleesuurtjes vrij van betaling zijn. Deze overeenkomst kan in principe opnieuw opgezegd worden.

Andere zaken die de bibliotheken bezig houden zijn boekcovers op de website, muziek spelen, trailers van films en nog zo veel meer. Zo mag je online geen covers verspreiden want deze blijven altijd eigendom van de uitgevers, maar boekcovers voor de bibliotheken kan wel omdat je mee het boek van de auteur promoot. Bij fragmenten uit boeken mag je 1 à 2 blz. vermelden mits toestemming van de auteur. Een tweetal zinnen citeren daarentegen mag wel, evenals een tekst becommentariëren of er een parodie op maken. Een gedicht publiceren of een fragment overnemen op een affiche mag dan weer niet zonder toestemming van de auteur. Maar een leerling die een scan van de cover van een gedichtenbundel wil maken voor zijn eindwerk, kan dit doen maar hij mag de cover niet op de voorpagina plaatsen. Tevens mag hij de cover op Facebook plaatsen mits het becommentariëren van de cover in het kader van zijn eindwerk gebeurt. Je kunt je dan afvragen of je boekbesprekingen, verschenen in de kranten of in tijdschriften, op de website mag plaatsen en ja hoor, geen probleem zolang je de bron vermeldt.

Ook voor de scholen geldt de auteurswet. Er is echter een uitzondering voor activiteiten in klasverband zoals bijvoorbeeld het organiseren van een voorleesuurtje? En wat met een school die een theaterstuk speelt van een buitenlandse auteur? De school kan dit doen op voorwaarde dat ze de toestemming heeft van de auteur. Hiervoor kan de school contact opnemen met de beheersvennootschappen. Zij hebben een lijst van buitenlandse vennootschappen die zich hiermee bezighouden. Wil je een stripspel spelen in de bibliotheek, dan moet je je eveneens aan de regels houden. Zo mag je geen stripfiguur natekenen. Je moet een wijziging in de figuur aanbrengen. Evenmin mag je bekende stripfiguren gebruiken zoals bijvoorbeeld Kuifje en Bobbie waarbij de oplossing is dat je ze linkt. Dit mag enkel in een spel in klasverband gebruikt worden.

Ook het gebruik van foto’s is onderhevig aan het auteursrecht. Het is belangrijk om op voorhand de toestemming van de fotograaf te hebben. Als je de fotograaf niet vindt, kun je je vraag richten aan de beheersvennootschappen. Publiceer je de foto online of in een brochure, dan kan je een brief van de beheersvennootschap verwachten. In verschillende gevallen is het voldoende om de foto te verwijderen en je te verontschuldigen. In sommige gevallen zal je moeten betalen.

Een veel voorkomende vraag is wat je moet met de digitale abonnementen van de kranten en tijdschriften. Vaak ontvang je hiervoor een paswoord. Dit paswoord mag gebruikt worden in de bibliotheek maar je mag het niet meegeven aan de leners/bezoekers.

Wat het raadplegen van werken via terminals in bibliotheken betreft, is het toegelaten dat bibliotheken hun bezoekers toestaan om bepaalde werken te raadplegen, digitaal of op microfilm, op computers of andere hiertoe ter beschikking gestelde toestellen.

Het maken van kopieën door bibliotheekbezoekers voor privédoeleinden is toegestaan op voorwaarde dat het gaat om artikelen of korte fragmenten uit werken. De bibliotheek is niet verplicht aan het publiek te melden dat men niet het hele werk mag kopiëren.

Wil je een activiteit opluisteren met muziek, dan kun je best eerst eens aan je gemeentebestuur vragen of ze geen akkoord hebben afgesloten met een beheersvennootschap voor het betalen van een algemene vergoeding voor muziek in non-profitorganisaties. Indien je muziek op je website speelt, kun je dit doen gedurende 10 à 13 seconden. Trailers van films kan en mag je plaatsen op de website.

Vaak maken de bibliotheken ook gebruik van de informatie en foto’s van de website Wikipedia. Een website zoals Wikipedia maakt gebruik van Creative commons: dit zijn een zestal licenties waarbij de maker/auteur bijvoorbeeld toelaat dat zijn werk gekopieerd wordt (zie http://www.creativecommons.be/nl/node/7). Als je je bron vermeldt, kun je dit zonder problemen doen. Dit geldt eveneens voor zelfgemaakte filmpjes op YouTube.

En als laatste het uitlenen van een dvd. In veel bibliotheken twijfelt men wanneer men een aangekochte dvd mag uitlenen. Dit mag ten vroegste twee maanden na de releasedatum. Als de dvd eerder wordt uitgeleend, kan het zijn dat je een verwittiging van SABAM krijgt. Dan haal je de dvd maar het beste een tijdje uit de rekken.

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be