Universiteitsbibliotheken

Universiteitsbibliotheken

Er zijn vijf Vlaamse universiteiten die elk een uitgebreide wetenschappelijke bibliotheek hebben, gericht op de disciplines die aanwezig zijn in de organisatie. Elk van die bibliotheken onderhoudt zowel een lokale dienstverlening, verspreid over verschillende locaties, als een steeds uitdijende digitale poot. Bovendien beheren ze elk in meerdere of mindere mate een belangrijke erfgoedcollectie.

Door het associatiebesluit van de Vlaamse regering konden de universiteiten associaties sluiten met hogescholen. Dat had een belangrijke invloed op de werking van universiteits- en hogeschoolbibliotheken. Met name het structuurdecreet, dat de overheveling van de masteropleidingen van de hoge- scholen naar de universiteiten regelde, zorgde voor grote wijzigingen, zowel bij de hogeschool- als bij de universiteitsbibliotheken. Universiteitsbibliotheken kregen er vaak meerdere locaties bij, gedeeld met een hogeschool, en er werden binnen die associaties hechtere banden gesmeed tussen de bibliotheken (bijvoorbeeld op het vlak van onderlinge toegankelijkheid).

Belgische universiteitsbibliotheken gebruiken zeer diverse bibliotheeksoftware. Geleidelijk aan hebben er zich twee netwerken gevormd. Eerst LIBIS-net rond de KU Leuven (vanaf eind 2012 inclusief alle hogescholen van de Associatie KU Leuven), dat momenteel gebruikmaakt van het Almapakket van Ex Libris. Daarnaast is er Anet rond de Universiteit Antwerpen (met o.a. de UHasselt en de hogescholen van de Associatie Universiteit Hogescholen Antwerpen). Sinds 2000 zet de Universiteit Antwerpen haar eigen software-pakket in: Brocade. De Vrije Universiteit Brussel, inclusief de geassocieerde Erasmushogeschool Brussel, gebruikt producten van de VUBIS-familie. UGent gebruikt sinds 1997 het Aleph-softwarepakket en haar associatiepartner de Hogeschool Gent volgde twee jaar later. Intussen is ook Howest overgestapt, maar blijft de Arteveldehogeschool een eigen koers varen.

De samenwerking tussen de universiteitsbibliotheken is in 1972 van start gegaan in België. De Conferentie der Universitaire Hoofdbibliothecarissen werd toen nieuw leven ingeblazen en ligt aan de basis van een aantal samenwerkingsactiviteiten, in het bijzonder in verband met interbibliothecair leenverkeer en collectieve catalogi, zoals Antilope (periodieken aanwezig in Belgische universitaire, wetenschappelijke en speciale bibliotheken) en de Collectieve Catalogus van België op cd-rom en dvd (CCB). Ondertussen is de CCB vervangen door de Union Catalogue of Belgian Libraries (UniCat). UniCat kwam tot stand dankzij het Federaal Wetenschapsbeleid en leidde naar een gezamenlijke catalogus van heel wat Belgische wetenschappelijke en erfgoedbibliotheken, met meer dan zestien miljoen records.

Tot 2015 overlegden de Vlaamse wetenschappelijke bibliotheken in VOWB, het Vlaams Overlegorgaan inzake Wetenschappelijk Bibliotheekwerk. Toen VOWB in 2015 werd opgeheven, werd het projectwerk ondergebracht in een nieuwe projectgroep OWB onder de vleugel van beroepsvereniging VVBAD. OWB volgt voornamelijk gezamenlijke projecten op zoals de depotprojecten BioMed en BioDing, en Ok!pi2, dat gezamenlijke statistieken organiseert. Daarnaast is Open Science een terugkerend thema.

Digitale bronnen en databanken worden dan weer in consortium aangekocht via Elektron. Elektron is een vereniging die de samenwerking in verband met elektronische informatiebronnen bevordert in het kader van onderwijs, onderzoek, dienstverlening en beleid. De vereniging streeft naar een gelijkwaardige toegang tot de wetenschappelijke literatuur en informatie voor alle leden.

Universiteit Gent

De Universiteitsbibliotheek Gent (UGent) bezit een belangrijke eigen historische collectie, waarvan de basis gelegd werd tijdens de Franse Revolutie. Toen werd een stadsbibliotheek opgericht die vanaf 1817 uitgroeide tot de universiteitsbibliotheek².

Naast de centrale bibliotheek Boekentoren, bezat Universiteit Gent in het verleden vele kleine vakgroep- en seminariebibliotheken die vaak naast en los van elkaar opereerden. Om beter te kunnen inspelen op de noden van de moderne bibliotheek- en informatiedienstverlening, werd het bibliotheeknetwerk grondig hervormd na een doorlichting in 2004. De reorganisatie beoogde een grotere stroomlijning tussen de bibliotheken, een betere afbakening van taken en vooral ook een effi ciëntere werking en organisatie.

De Boekentoren beheert de erfgoedcollectie in optimale condities in gerenoveerde depots, verleent toegang tot (online) wetenschappelijke informatie via de digitale bibliotheek, beheert en verspreidt wetenschappelijke output van de onderzoekers en organiseert een aantal overkoepelende bibliotheekmanagementfuncties.

Daarnaast zijn er intussen tien grotere faculteitsbibliotheken die elk een fusie zijn van enkele tot tientallen van de kleinere bibliotheken. De laatste fusie werd afgerond in september 2021 met de opening van de faculteitsbibliotheek Politieke en Sociale Wetenschappen.

De faculteitsbibliotheken concentreren zich eerder op hedendaagse informatie en staan in direct contact met de onderzoekers en studenten van de faculteit. Afstemming gebeurt via de Interfacultaire Bibliotheekcommissie (IFBC), waar afgevaardigden van de faculteiten en het bibliotheekmanagement elkaar ontmoeten.

KU Leuven

In Leuven werken alle afdelingen van KU Leuven Bibliotheken samen in een gezamenlijk strategisch plan. Het managementteam, voorgezeten door de directeur van KU Leuven Bibliotheken, staat in voor de dagelijkse leiding. Daarnaast is er een bibliotheekraad met een adviserende functie. Binnen de groep Humane Wetenschappen wordt de bibliotheekwerking ofwel georganiseerd binnen faculteitsbibliotheken, ofwel centraal georganiseerd, zoals bijvoorbeeld de bibliotheekwerking voor de faculteit Letteren binnen Artes, opgericht in 2015. De groepen Biomedische Wetenschappen en Wetenschap en Technologie organiseren hun bibliotheekwerking dan weer binnen het centraal aangestuurde 2Bergen.

KU Leuven investeerde de afgelopen jaren fors in haar bibliotheken. In 2002 opende de nieuwe Arenbergbibliotheek voor de exacte en toegepaste wetenschappen. In 2013 werd vervolgens het leercentrum Agora geopend, gevolgd door de herinrichting van het bibliotheek-leercentrum op de campus Kortrijk en het leercentrum Désiré Collen op de campus Gasthuisberg in 2017. Bovendien zorgde Leuven voor een schitterende restauratie van de buitengevels en de toren van de universiteitsbibliotheek op het Ladeuzeplein.

Vrije Universiteit Brussel

De Vrije Universiteit Brussel werkt op haar campus in Etterbeek aan een Learning & Innovation Center, samen met de ULB, gericht op de collecties van wetenschappen en ingenieurswetenschappen. De voltooiing van het gebouw, dat een oppervlakte zal beslaan van 9.000 m², wordt verwacht tegen 2024. Naast de locatie in Etterbeek is er nog de medische bibliotheek in Jette.

Universiteit Antwerpen

Ook de Universiteitsbibliotheek Antwerpen kende de afgelopen decennia grote veranderingen. Op 1 oktober 2003 werden de drie universitaire instellingen Ufsia, UIA en RUCA samengevoegd tot de Universiteit Antwerpen. Dat lokte de nodige bewegingen uit in de verschillende vestigingen.

De Universiteit Antwerpen opende in 1995 een nieuwe bibliotheek op de Middelheimcampus en breidde de bibliotheek op de stadscampus uit met 7.000 m2 publieksruimte. In november 2007 opende de nieuwe bibliotheek op de Stadscampus. De algemene leiding van de UA-bibliotheken ligt bij de bibliotheekraad en de hoofdbibliothecaris.

Universiteit Hasselt

De bibliotheek van de Universiteit Hasselt werkt al geruime tijd samen met die van de Universiteit Maastricht. In 2002 richtt en de UHasselt en de Universiteit Maastricht samen de transnationale Universiteit Limburg (tUL) op, een uniek samenwerkingsverband van twee universiteiten in twee landen. De start van de nieuwe rechtsfaculteit initieerde de voorbereiding van een rechtsbibliotheek. De Rechtsbibliotheek Limburg (RBL), gelegen in het Hasseltse Gerechtsgebouw, is het resultaat van een samenwerking tussen de Universiteit Hasselt, de FOD Justitie en alle Limburgse korpsen, de Balie Limburg, het Notariaat en de Gerechtsdeurwaarders. De Universiteit Hasselt wil met een vernieuwende aanpak alle betrokken partijen in Limburg bij de uitbouw van die bibliotheek betrekken. Daarnaast kunnen studenten en medewerkers al jaren gebruikmaken van de bibliotheek op campus Diepenbeek.

²MANTELS, R. (2020). Torens van boeken, Veurne: Hannibal Books.

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be