De informatie vervat in historische naslagwerken is voor geschied- en letterkundigen nog steeds van erg groot belang, maar blijft door de zeer beperkte indexering in deze oude boeken helaas nog vaak onontgonnen. Het doel van mijn onderzoek is om na te gaan hoe een wiki enerzijds kan aangewend worden om deze informatie digitaal toegankelijk en doorzoekbaar te maken en anderzijds het middel bij uitstek is om de 'oorspronkelijke' informatie aan te vullen met nieuwe inzichten of te koppelen aan andere projecten.

Verslag

In het kader van haar eindverhandeling voor de Gespecialiseerde Studie Informatie- en Bibliotheekwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen maakte Karen Janssens een wiki om "een gedigitaliseerde en geannoteerde versie aan te bieden van de achttiende-eeuwse bio-bibliografie "Mémoires pour servir à l'histoire littéraire des dix-sept provinces des Pays-Bas, de la principauté de Liège, et de quelques contrées voisines", samengesteld door Jean-Noël Paquot en gepubliceerd door de Academische Drukkerij te Leuven tussen 1765 en 1770." Deze wiki is terug te vinden op http://paquot.pbwiki.com. Op Informatie 2007 bracht zij hierover een presentatie binnen het luik 'Ontsluiting erfgoedcollecties', maar die had evengoed onder het luik 'Sociale software' kunnen vallen, wegens het hoge web 2.0-gehalte.

Karen verduidelijkte de probleemstelling. Iedereen kent wel een wiki voor naslagwerken (Wikipedia). Waarin verschilt dat dan van een wiki voor historisch-bibliografische naslagwerken? De Mémoires van Paquot werden gekozen als concrete testcase. De centrale these was: hoe kan een wiki gebruikt worden bij de digitalisering van historische naslagwerken?

Karens betoog was helder en gestructureerd. Zij legde ons de typische aspecten uit van een bio-bibliografie: een naslagwerk bestaande uit lemma's per auteur met bio- en bibliografische informatie.

Digitaliseren van dit soort naslagwerk bood volgens Karen een echte meerwaarde, zoals: 'verborgen' informatie beter toegankelijk maken, meer zoekmogelijkheden, 24/7 raadpleegbaar en de mogelijkheid om de aangeboden informatie eenvoudig aan te vullen en te actualiseren. Zo wordt de inhoud van een dergelijke publicatie ook aangepast aan de huidige informatiebehoeften. Karen wees erop dat de oorspronkelijke auteur, Paquot zelf, het werk nooit als een eindpunt zag, maar als een beginpunt om op voort te bouwen. Een pittig en interessant detail!

Er werd dus gekozen voor een wiki. Karen benadrukte dat dit het instrument bij uitstek is om aan kennisdeling te doen. Het is een snelle en eenvoudige manier om content op het web te plaatsen. Het is tevens een sociaal instrument: iedereen kan alles aanpassen. Tegelijkertijd vormt dit een nadeel: de controle op de betrouwbaarheid van de informatie kan erdoor verminderen en de inhoud is nooit 'af'. Ook de zoekmogelijkheden zijn beperkt: enkel full text.

Een heel interessant aspect is de community die aan een wiki moet zijn verbonden. Dit is een hechte gebruikersgemeenschap die voldoende groot moet zijn. Zij kunnen snel fouten opspeuren in de wiki en die rechtzetten (soft security) en kunnen snel nieuwe, bijgewerkte informatie toevoegen (garanderen van de continuïteit).

Een wiki is snel op te zetten. Daardoor is de verleiding groot onmiddellijk in actie te komen. Karen wees erop dat het voordeliger is een wiki eerst goed te plannen. Wat zijn de doelstellingen van de wiki? Welke middelen zijn er (financieel, technisch)? Hoe ziet het doelpubliek eruit? Hoe wordt de toegang tot de wiki georganiseerd, volledig vrij of met een wachtwoord?

Karen koos ervoor - na vergelijking van een aantal wiki-softwares - te werken met pbwiki.com. Deze wiki-software is snel op te starten, kent een grote verspreiding en is betrouwbaar (technische ondersteuning via een wiki hosting service). Er is toegangscontrole mogelijk en voor educatieve doeleinden is het volledig ad-free. Verder ondersteunt het beeldbestanden en unicode (voor de weergave van vreemde karaktertekens).

Bij het structureren van de inhoud hield Karen rekening met twee soorten informatie: de eigenlijke inhoud en de randinformatie. De randinformatie is belangrijk voor de gebruiker en schept het kader waarbinnen gewerkt en gecommuniceerd kan worden. Men vindt er o.a. de doelstellingen terug, de richtlijnen voor bijdragen, uitleg over de opgezette beveiliging (wachtwoord na registratie), contactinformatie, technische informatie, een 'zandbak' om dingen uit te proberen...

De eigenlijke inhoud beslaat de inhoud van het oorspronkelijke gedrukte werk, dat geconverteerd werd van analoge naar digitale tekst. Pagina's werden gescand en er werd daarna OCR op toegepast. Elk lemma van een auteur kreeg een aparte pagina, die qua opzet zo veel mogelijk overeenkwam met de oorspronkelijke tekst, en er werd ook een indexpagina op auteursnaam gemaakt.

Aan elk lemma werden thumbnails van afbeeldingen van de oorspronkelijke pagina's toegevoegd. Die vormen links naar flickr.com, waar de eigenlijke afbeeldingen werden bewaard. Zo kon Karen toch afbeeldingen aanbieden met voldoende hoge resolutie en kwaliteit, want de opslagcapaciteit op de wiki zelf is beperkt. Karen verwees hierbij ook naar de term mashup, of de integratie van verschillende webtools in één applicatie.

Onderaan elke pagina is er ruimte om aanvullende informatie toe te voegen, zoals verwijzingen naar externe webpagina's met extra informatie over de auteur.

Om een community op te zetten contacteerde Karen potentiële doelgroepen via e-mail en mailing lists. Het gaat om boekhistorici, neerlandici, historici gespecialiseerd in de 18de eeuw...

Karen eindigde met een voorlopige evaluatie van de stand van zaken. Over de gebruiksvriendelijkheid en de mogelijkheden van de software was ze tevreden, maar de toegangscontrole bleef ze vrij beperkt vinden. Van de gebruikersgemeenschap ontving ze positieve reacties, maar het aantal bijdragen bleef tot nog toe beperkt. Maar de wiki staat nog niet zo lang online.

In de nabije toekomst zal de wiki verder worden gepromoot. Op middellange termijn wenst Karen de volledige publicatie van Paquot in de wiki te hebben opgenomen. Zij wil dan ook de keuze van de software herbekijken. En op lange termijn ziet zij de mogelijke uitbreiding naar andere bio-bibliografieën en naar een semantische wiki, met uitgebreidere zoekmogelijkheden.

Karens nuchtere, down-to-earth aanpak maakte dat alles zeer concreet en praktisch bleef, waardoor de aandacht van het publiek geen kans kreeg om te verslappen. De aanwezigen konden gewapend met een grotere kennis inzake wiki-toepassingen de aula verlaten.